Trong những năm gần đây, việc giáo dục người khuyết tật nói chung và sự phát triển  ngành giáo dục đặc biệt nói riêng đang được các cơ quan; tổ chức trong và ngoài nước chú trọng phát tirển. Nhiều trường Đại học, Cao đẳng bắt đầu  mở các khóa đào tạo chính quy và không chính quy chuyên ngành Giáo dục đặc biệt để đáp ứng việc cung cấp đội ngũ giáo viên cho các trường chuyên biệt.

Ở thành phố Hồ Chí Minh có hai nơi mở khoa Giáo dục đặc biệt là trường Đại học Sư phạm và Cao đẳng Mẫu giáo Trung ương 3.

         Hai khái niệm chủ đạo trong Giáo dục đặc biệt là Giáo dục chuyên biệt (theo 3 dạng tật chính là Khiếm thính, Khiếm thi và Chậm phát triển & đa tật) và Giáo dục hòa nhập. Trong đó khái niệm Giáo dục hòa nhập thường hay bị hiểu sai nhất, tuy rằng khuynh hướng này hiện nay được áp dụng khá rộng rãi.

         Trong loạt bài viết này, tôi xin được giới thiệu đến quý độc giả  quan tâm đến vấn đề Giáo dục đặc biệt một số quan niệm về vấn đề Giáo dục hòa nhập, qua đó làm rõ hơn cách hiểu về nội dung quan trọngnày.

          “Khuynh hướng hòa nhập” (trong tiếng Anh – Mainstreaming) có nghĩa là giúp đỡ người khuyết tật sống, học tập và làm việc trong những điều kiện đặc thù, nơi họ có được cơ hội tốt nhất để trở nên độc lập tới mức mà họ có thể. Khuynh hướng hòa nhập – mainstreaming – được định nghĩa như việc hòa nhập trẻ khuyết tật và bình thường trong cùng một lớp học. Điều này mang lại cho trẻ khuyết tật cơ hội gia nhập “xu hướng chính của cuộc sống” bằng việc hướng chúng đến việc lĩnh hội những kinh nghiệm ở tuổi mầm non từ những bạn bè bình thường đồng trang lứa, đồng thời cũng đem đến cho trẻ bình thường cơ hội học tập và phát triển thông qua việc học hỏi kinh nghiệm từ những  mặt mạnh và yếu của những bạn bè khuyết tật.

        Do đó, ta có thể hiểu  là “hòa nhập” không chỉ mang lại lợi ích cho trẻ khuyết tật mà còn cho trẻ bình thường. Sự hòa nhập mở ra cơ hội học tập cho cả hai đối tượng trẻ: trẻ bình thường và trẻ khuyết tật.

        Tuy nhiên, hòa nhập không chỉ đơn giản là đưa trẻ khuyết tật vào trong một chương trình giáo dục chung với trẻ bình thường. Phải thiết lập những bước rõ ràng để đảm bảo cho trẻ khuyết tật được tham gia một cách đầy đủ và tích cực những hoạt động trong lớp học. Việc thiết lập những bước rõ ràng là vai trò của các giáo viên.

         Chúng ta vẫn thường quan niệm rằng , trẻ có một khuyết tật nào đó về thể chất sẽ được ” bù trừ” bởi một khả năng phát triển trội ở một cơ quan khác. Ví dụ trẻ khiếm thị sẽ có thính giác tốt hơn hay có thể định hướng tốt hơn trong không gian. Thực ra, nếu cứ để trẻ khiếm thị sống cùng nhau thì sẽ không có quá trình “bù trừ” đó diễn ra. Trẻ khiếm thị phải được đưa vào các trường hòa nhập. Điều này làm cho chúng nhận ra sự khiếm khuyết của mình và từ đó, cố gắng hết sức để huy động sức mạnh của những cơ quan khác để đạt được  những cái mà bạn bình thường đồng trang lứa của chúng làm được. Hơn nữa, ở trường hòa nhập chúng còn học được kỹ năng sống thiết yếu của một người bình thường chứ không phải của một người khuyết tật. Điều đó vô cùng quan trọng.

        Các kết quả nghiên cứu  đã rất nhiều lần  chỉ ra rằng những năm đầu tiên của cuộc đời là rất quan trọng trong việc học và phát triển. Trong thời gian này sự phát triển về cac mặt nhận thức, giao tiếp, xã hội và tình cảm của trẻ có thể bị ảnh hưởng nhiều nhất. Nếu những nhu cầu đặc biệt được phát hiện và đáp ứng trong thời gian này, trẻ khuyết tật sẽ có cơ hội tốt hơn để trở thành những người trưởng thành tháo vát và độc lập. Những trẻ khuyết tật có được cơ hội cùng chơi với những trẻ khác trong lớp học hỏi được nhiều hơn về chính bản thân chúng cũng như thái độ về việc nhân nhượng lẫn nhau diễn ra mỗi ngày. Đó là một trong những bước đầu tiên để phát triển tinh thần độc lập. Bằng cách tham gia những lớp học hòa nhập ở trường bình thường cùng với đội ngũ giáo viên hiểu cách ứng dụng những kỹ thuật và hoạt động giáo dục, trẻ với những nhu cầu đặc biệt (trẻ khuyết tật) sẽ có một “bắt đầu thuận lợi” thực sự trong việc hiện thực hóa tiềm năng dồi dào của mình.

        Lợi ích của “Giáo dục hòa nhập”

        Có rất nhiều lợi ích của việc giáo dục hòa nhập – những lợi ích ảnh hưởng  đến cả trẻ khuyết tật và trẻ bình thường cũng như phụ huynh và giáo viên của trẻ. Ở đây chúng ta sẽ bàn đến hai lợi ích lớn nhất: đó là lợi ích ảnh hưởng đến trẻ khuyết tật và trẻ bình thường trong lớp học chung với trẻ khuyết tật.

1.Giáo dục hòa nhập giúp đỡ trẻ khuyết tật

    Việc tham gia lớp hòa nhập như một thành viên đuợc tiếp đón ân cần dạy cho trẻ có những nhu cầu đặc biệt (trẻ khuyết tật) tính tự lực và giúp chúng nắm vững những kỹ năng mới. Đối với một số trẻ, đó có thể là lần đầu tiên trong đời chúng được mong đợi và khuyến khích làm những điều chúng có thể làm cho bản thân. Làm việc và vui chơi với những trẻ khác khuyết khích trẻ khuyết tật phấn đấu để đạt được những thành tích lớn hơn. Do đó chúng phát triển được ý thức cái tôi khoẻ mạnh và tích cực.

      Nếu cứ sống và học tập mãi với bạn bè khuyết tật, trẻ khuyết tật sẽ không bao giờ khám phá ra những khả năng tiềm tàng mà chúng có. Vì vậy, việc học tập trong một lớp hòa nhập với trẻ bình thường giúp cho trẻ hiểu đúng về năng lực của mình, từ đó chúng có thể tìm được cách phát huy những tiềm năng này và tự phát triển. Ví dụ, một trẻ khiếm thính sẽ rất khó phát hiện ra khả năng nhận biết từ ngữ diễn đạt bằng việc mấp máy môi. Hay chúng có thể không làm giàu được vốn ngôn ngữ ký hiệu của bản thân nếu không sinh hoạt với trẻ bình thường cùng tuổi. Việc hòa nhập trẻ khuyết tật giống như một thứ nhớt làm trơn quá trình lĩnh hội những kỹ năng sống của chúng.

        Một số khuyết tật không chẩn đoán được cũng được khám phá thông qua chương trình hoà nhập trước tuổi học. Có một số khuyết tật không nhận biết được một cách rõ ràng cho đến khi trẻ gia nhập trường tiểu học, và do vậy rầt nhiều thời gian học tập bị đánh mất. Giáo viên mầm non có thể quan sát và so sánh nhiều trẻ cùng độ tuổi. Điều này làm cho việc phát hiện những vấn đề cho thấy triệu chứng của một khuyết tật nào đó trở nên dễ dàng hơn. Nhà trẻ có thể là cơ hội đầu tiên mà một số trẻ nhận được sư chăm sóc mà chúng cần.

2.Giáo dục hòa nhập giúp đỡ trẻ bình thường

        Việc hòa nhập giúp đỡ cả trẻ không khuyết tật nữa. Chúng học được cách vui vẻ tiếp nhận những sự khác biệt đặc biệt của con người. Nhiều công trình nghiên cứu đã cho thấy rằng thái độ của trẻ đối với trẻ khuyết tật có thể trở nên tích cực hơn khi chúng có cơ hội chơi chung với nhau một cách thường xuyên. Chúng học đuợc rằng trẻ khuyết tật, cũng như chúng, có thể làm một số việc tốt hơn những việc khác. Trong một lớp hòa nhập, chúng có cơ hội làm bạn với nhiều trẻ khác nhau.

        Chúng ta biết rằng – sự thân ái – là viên gạch đầu tiên giúp xây dựng lòng nhân hậu và vị tha cho trẻ. Trẻ em sống trong một môi trường đa chủng tộc, đa văn hóa thường dân chủ và độ lượng hơn trong cách nhìn nhận và chấp nhận sự khác biệt về màu da và đa dạng về văn hóa là vì vậy. Do đó, khi học trong cùng một lớp với trẻ khuyết tật, trẻ bình thường sẽ học được cách nhìn nhận một cách rộng lượng và đối xử nhân hậu với trẻ khuyết tật. Cũng chính vì vậy, chúng sẽ tự làm giàu vốn sống của mình.

        Đôi khi phụ huynh trẻ khuyết tật sẽ lo lắng rằng con em mình  sẽ không được những trẻ khác thích và chấp nhận, có khi còn  bị ăn hiếp, đối xử thô bạo hay trêu chọc. Tuy nhiên chúng ta cũng biết rằng, một trong những điểm mạnh của trẻ em là chúng rất dễ thích nghi, dễ tiếp nhận cái mới nên lo lắng này có thể khắc phục được. Nếu là giáo viên, bạn cũng có thể nói với phụ huynh trẻ rằng bạn không cho phép bất cứ trẻ nào trêu chọc hay bắt nạt con của họ, và rằng bạn sẽ giải quyết mọi chuyện ổn thỏa nếu những điều đó xảy ra.

        Đương nhiên, một số trẻ không tỏ ra thân thiện, nhưng đây không phải là vấn đề chỉ xảy ra với trẻ khuyêt tật. Đó không phải là lý do để né tránh lớp học, lại càng không phải là lý do để lẫn tránh cả thế giới còn lại. Dù sao đi nữa thì trẻ khuyết tật cũng cần phải được tiếp cận với cuộc sống bình thường bởi vì một lẽ: cuộc sống là một món quà phải được mở bởi chính đôi bàn tay của chúng.

Nguyễn Minh Anh