Hiện nay người ta thường hay lên tiếng báo động về những em gái làm mẹ khi vừa đến tuổi dậy thì. Thực ra hiện tượng này đã từ xa xưa, có trong mọi thời và không mới lạ với xã hội hôm nay với tỷ lệ chóng mặt: 10% ở Pháp; 14% ở Đức; 35% ở Anh quốc; 55,67% ở Mỹ; 30%…

LÀM MẸ KHI TUỔI CÒN VI THÀNH NIÊN ( Phần 1)

Nhiều người cho rằng sở dĩ các em gái có thai sớm là do ảnh hưởng về quan điểm giải phóng giới tính, dục tình, vượt ra ngoài những định chế kiểm soát sinh hoạt phụ nữ mà các em hấp thụ rất sớm một tinh thần độc lập, tự do, bên cạnh những thông tin phong phú về quan hệ giới tính, làm vợ, làm mẹ… Trong nhiều quốc gia, hiện tượng có thai sớm nơi các em gái vị thành niên không còn là hậu quả của sự thiếu hiểu biết hay thiếu phương tiện ngăn ngừa, nhưng là một chọn lựa có suy nghĩ và thú vị, đáng mong ước.

Lắng nghe chia sẻ của các người mẹ vị thành niên để thấy họ đã chịu nhiều khó khăn, bẽ bàng khi có thai, làm mẹ quá sớm. Họ là những học sinh sớm bỏ trường lớp, lệ thuộc kinh tế gia đình, thất bại trên tình trường, bị cưỡng bức hôn nhân hoặc bị bạo hành tình dục. Nhưng có một điều đáng chú ý là hầu hết họ rất vui và hạnh phúc khi được làm mẹ, dù hoàn cảnh không thuận lợi với nhiều thiếu thốn vật chất và áp lực tinh thần.

Sự kiện này cho thấy hiện tượng có thai giữ một vai trò quan trọng, có ý nghiã đặc biệt nào đó trong đời sống tình cảm và xã hội của các em vị thành niên. Nó không đơn giản là một « tai nạn », nhưng là kết quả của ý chí và của một số những yếu tố tâm lý xã hội.

Kết quả của nhiều cuộc trao đổi đều gặp gỡ chung một điểm : nguyên nhân của hiện tượng có thai nơi các em vị thành niên vượt khỏi những giả thuyết như thiếu thông tin, thiếu phương tiện vì nó bao gồm nhiều bình diện khác như cảm xúc, xã hội và tất cả cùng góp phần ảnh hưởng tạo nên hiện tượng.

A.  TUỔI DẬY THÌ

Tuổi dậy thì nguyên ngữ từ tiếng Latinh : adolescere, là người đang lớn. Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới OMS thì thiếu niên-thiếu nữ là giai đoạn giữa tuổi trẻ em và tuổi trưởng thành-người lớn. Tổ chức này định rõ giới hạn từ 10 đến 18 tuổi.

Vì có tính cách chuyển tiếp mà vô số hiện tượng tâm sinh lý thi nhau xuất hiện, chồng chéo, pha trộn. Một thời kỳ mơ hồ, phức tạp, lẫn lộn giữa trẻ con và người lớn, giữa tuổi thơ và trưởng thành. Đây còn là tuổi của nhiều lệ thuộc vì còn là tuổi thơ, nhưng đồng thời là tuổi của độc lập vì đã bước đến ngưỡng cửa người lớn.

Một thời xáo động đổi thay, chuyển hóa dữ dội để định hình. Một thời thu góp, thâu nhập mọi dữ liệu để định dạng khuôn mẫu, một hình ảnh, một lý tưởng. Ôi cái tuổi phức tạp, giữa thánh thiện và tội lụy, giữa ước mơ và thực tế, giữa thần tượng và những người chung quanh, giữa con nít và người lớn. Cái tuổi của giằng co trong chọn lựa, cái tuổi đối diện, đối thoại, đối đầu, đối kháng trong tương quan.  

Tuổi dậy thì là tuổi của bùng nổ : thân hình tự dưng  nở nang, cơ thể đổi thay. Tuổi năng động, khám phá bất mãn, gây sự. Cái tuổi mà ai vô tình xúc phạm sẽ lãnh những hậu quả tai hại. Tuổi tự mãn, tự cao, nhưng cũng là tuổi non nớt, yếu đuối, dễ buông xuôi, thất vọng.

Tưởng chừng tất cả những cặp nghịch lý cùng lúc có mặt ở giai đoạn dậy thì này : rất năng nổ nhưng lười biếng, rất quảng đại nhưng ích kỷ, rất chân thành nhưng cũng dễ gian dối, rất nhiệt tình nhưng hay vô cảm, rất cố gắng nhưng sẵn sàng đầu hàng khó khăn, rất lạc quan nhưng dễ dàng tuyệt vọng, rất lý tưởng nhưng cũng nhát gan. Dễ động lòng trắc ẩn nhưng cũng dễ trở nên nhẫn tâm, độc ác,.

Dậy thì : tuổi của bùng nổ sinh lý

Bé gái vào tuổi dậy thì phát hiện nhiều biến đổi lớn lao trên thân thể : kinh nguyệt, mụn mặt, lông ở chỗ kín, mông vú nở nang, bể tiếng, da căng, chân tay lóng ngóng.Những chuyển động mãnh liệt thúc em tự khám phá thân thể mỗi ngày mỗi mới lạ, giấu ẩn nhiều kỳ thú. Càng tự khám phá  thân xác mình, em càng nhận ra mình đẹp với những nét đáng được si mê và độ nhậy cảm tuyệt vời tinh tế. Và hoạt động đầu tiên, khai mào cho hành trình khám phá đời sống tình dục nơi em là thao tác thủ dâm.

1.   Thủ dâm thường bị đánh giá thấp và xếp vào hành vi thiếu đạo đức, có hại cho quân bình tâm-sinh lý. Nhưng từ lâu, giới chuyên môn không còn đồng ý với quan điểm trên, mà coi thủ dâm là một sinh hoạt bình thường cho phép thiếu niên nam nữ tự khám phá giá trị của thân thể mình, và một khi thân thể mình được khám phá tốt đẹp, nó sẽ chu toàn một cách chính đáng và chính xác nghiã vụ khám phá và đem lại hạnh phúc thân xác cho người khác. Thủ dâm, không còn là hành vi làm rối loạn tâm lý, cũng không là nguyên do gây ra suy nhược thần kinh, nhưng là cơ hội thư giãn, làm giảm “stress” và đẩy xa những lo âu, phiền muộn xẩy ra thường xuyên ở tuổi dậy thì. Nó là phương thức giúp chủ thể tự an ủi và nâng đỡ hữu hiệu chủ thể trong những thất bại tình cảm, giúp chủ thể vượt qua những khó khăn trong tương quan với người khác phái. Thủ dâm còn là nhịp bước cần thiết, một giai đoạn tích cực cho sự phát triển đời sống tình dục.

Mức độ thủ dâm nơi các em gái tuổi dậy thì thường khác nhau: có em thường xuyên, có em thi thoảng. Thống kê năm 2009 của Văn phòng Sức khoẻ Giới trẻ Âu châu cho biết: có đến 90% thiếu niên và 80% thiếu nữ thủ dâm trong tuổi dậy thì, trung bình 3 lần một tháng và coi đó là kinh nghiệm đầu tiên của đời sống tình dục .

2.   Nếu thủ dâm là những kinh nghiệm đầu tiên, thì tương quan cha mẹ – con cái được coi như kinh nghiệm kế tiếp trong đời sống tình dục của tuổi dậy thì. Freud đã phân tích về tính dục : ngay ở tuổi thơ, con người đã biểu hiện tính dục qua những ham muốn ở miệng và lỗ đít. Đến tuổi dậy thì nhiều vùng nhậy cảm khác xuất hiện trên thân thể, đặc biệt là cơ quan sinh dục. Freud cũng chú trọng đến tính dục trong tương quan cha mẹ – con cái khi phân tích mặc cảm Oedipe. Em gái ở tuổi dậy thì cũng không ra ngoài định luật của sinh hoạt tính dục này khi thi thoảng em cảm thấy một sức đẩy “vô hình nhưng mãnh liệt”, “ẩn khuất nhưng khủng khiếp” vào một ham muốn loạn luân, vô trật tự giữa em và cha mình; cùng một lúc với ham muốn phảng phất, mơ hồ này, em bị cám dỗ phải tìm cách triệt hạ chính mẹ mình mà trong vô thức, em đã hạ xuống thành tình địch.

Tại sao có tình trạng này ? Đây là hậu quả tất yếu của một bùng nổ sinh lý quá mạnh. Sinh lực dồi dào, căng nứt của tuổi dậy thì khẩn cấp đòi một lối ra, khẩn trương tìm một đối tượng… đối tượng khác phái. Trong khi chưa gặp một “nửa con người còn lại”, em phải gửi gắm chút tình ấy nơi cha kèm theo dục vọng giới tính bình thường.

3.   Qua giai đoạn “tơ tưởng loạn luân rất vu vơ và ngây thơ”, em gái tuổi dậy thì sẽ dần dà xác định vị trí của mình trong đời sống tình dục với một đối tượng có “chứng minh thư” hẳn hoi. Từ nay bắt đầu những giấc mơ trong tay một hoàng tử, sánh vai một anh hùng. Với những giấc mơ dậy thì, em sẽ chuẩn bị cho mình một hành trang để yêu một người, tương tư hay tìm kiếm một người, và bình thường người ấy sẽ là người khác em : khác phái, khác nhà, khác giòng họ.

Dậy thì : tuổi bùng nổ tâm lý

Nếu sinh lý bùng nổ, thì tâm lý cũng nổ tung. Dậy thì là tuổi tìm định hình, định dáng, định hướng, định vị, nên tâm lý rất hỗn mang, bất thường, vô định. Ta thường thấy nơi các em những biểu hiện :

Đương đầu, đối kháng để xác định sự có mặt. Các em thường nói ngược những gì người lớn nói, làm ngược những gì cha mẹ, thầy cô khuyên. Tuy vẫn biết điều đó đúng, điều nọ sai, nhưng cứ phải nói ngược, làm ngược mới cảm thấy mình là mình, mới nhận ra “tên tuổi” của mình: Đòi hỏi thừa nhận, muốn được người khác gọi tên, tìm một chỗ đứng. Quá nhỏ bé để được người khác trân trọng, thừa nhận, các em đã chọn sự đối kháng là khả năng duy nhất.  Các em đơn sơ đối kháng và đương đầu như một phản ứng bình thường với tâm trạng rất hồn nhiên. Có nhiều khi mất ăn mất ngủ vì đương đầu, đối kháng, nhưng lại không biết mình đang đương đầu với ai và đối kháng điều gì… Tuổi dậy thì lắm khi ngớ ngẩn đến dễ thương như vậy đấy !

Giành quyền làm chủ : Ý thức làm chủ đời mình nhen nhúm và bùng nổ rất nhanh ở tuổi dậy thì, khi tự tách mình ra khỏi khuôn phép, khi lập một thời biểu riêng, một lối sống lập dị, nổi trội hơn người. Em thích mặc đồ “look”, nhuộm tóc nhiều mầu, đeo khoen lỗ mũi, sơn móng tay sặc sỡ… Em thích quyết định một mình, không cần ai cố vấn. Em ghét ai hay soi mói đời tư và gay gắt lên án những kẻ dám lục lọi không gian riêng tư, bí mật của mình. Em cần làm chủ đời mình và quyết tâm bảo vệ quyền làm chủ ấy.

Tình cảm nhậy bén : Tuổi dậy thì là tuổi của căng trào. Thân xác và tinh thần như những sợi dây đàn căng, rất căng, nên các em rất tinh tế và phản ứng rất nhanh. Đón bắt chính xác những tình cảm yêu, ghét của người khác. Tinh tế nên đọc đúng ý nghĩ, cảm xúc của người chung quanh. Nhưng vì phản ứng nhanh, mà hầu hết các quyết định chọn lựa của các em đều “thái quá” hay “bất cập”, đã mang lại nhiều hậu quả tai hại. Bên cạnh tính bén nhậy này là tính hỗn độn của cảm xúc : cùng một lúc, các em có thể vừa thương vừa ghét, vừa tha thứ vừa hận thù, vừa vui vừa buồn, vừa sợ vừa liều lĩnh, vừa thiết tha vừa lạnh lùng, dửng dưng. Cảm xúc dồi dào, nhưng hỗn độn nơi tuổi dậy thì cũng nói lên tình trạng thao thức kiếm tìm một định hình, một định nghiã cố định cho “cái tôi”.

Hết mình: là đặc trưng của tuổi dậy thì: yêu ai, thương ai là yêu thương hết mình; ghét ai, thù ai cũng thù ghét hết mình. Chọn lựa của tuổi này là chọn toàn phần, trọn vẹn. Những tính toán hơn thiệt lo xa cẩn trọng, chừa lối thoát đều bị coi là không hết tình, không xứng đáng. Cũng vì hết mình mà tuổi dậy thì xả láng, liều mạng để rồi bao nhiêu thảm cảnh đã xẩy ra ở lứa tuổi này…

Quảng đại : Tuổi của cho đi, dâng hiến, vì ở tuổi này em đang đi tìm mình trong người khác, tìm người khác để mình được hiện hữu toàn diện. Tìm người là hướng về người; hướng về người là hiến trao người.. Trao ban chính mình luôn là biểu tượng đẹp, hành động cao quý, ước mơ thần thánh của tuổi dậy thì vừa chớm yêu.

Lý tưởng, thần tượng : Dậy thì là tuổi mê say  tôn thờ thần tượng, ăn mặc, đi đứng như thần tượng. Dậy thì cũng là tuổi tìm lý tưởng, cần một lý tưởng để sống, để đi theo, để vươn tới.

Phóng túng. Các em muốn vượt thoát khỏi mọi luật lệ, cưỡng chế. Gia đình có thể bị coi là nhà tù đầu tiên trong đời và em phải triệt hạ hoặc trốn thoát. Em sẵn sàng cắt đứt mọi quan hệ dù quan hệ đó thiết yếu cho em, nếu chợt thấy xuất hiện nguy cơ bị kiểm soát, trói buộc, cưỡng chế.

Góc nhìn tiêu cực. Tuy háo hức khám phá cuộc đời, nhưng lại nhìn đời dưới lăng kính tiêu cực, không mấy tin tưởng. Bởi vì chính người lớn đã nhìn các em ở tuổi này bằng cái nhìn cũng tiêu cực, khi nghĩ rằng đây là cái tuổi đáng nghi ngại, phá phách . Tuổi của đủ mọi khủng hoảng, rắc rối, phiền muộn, tuổi phải đề phòng, canh chừng. Nhà xã hội học Michel FIZE đã nhận định: “Bởi người lớn không tin tưởng và đã đánh giá thấp; bởi người lớn không tận tình chia sẻ và giúp đầu tư tương lai, nên các em ở tuổi dậy thì đã đau khổ và hiện tượng đau khổ đó đã được diễn đạt bằng hình thức bạo lực đối kháng” (2). Não trạng về một tuổi dậy thì như một phần đời phủ một mầu ảm đạm, vì quá nhiều vấn đề, sự cố và thất bại cần được thay bằng một tinh thần cởi mở, chia sẻ từ người lớn. Như thế mới mong xây dựng toàn diện con người trong sự tôn trọng tính toàn phần của nó, trong đó có giai đoạn dậy thì.

Tuổi của bạo lực. Bạo lực là hậu quả tất nhiên của thất vọng và hận thù. Thất vọng và hận thù là hai tình cảm rất dễ gặp ở tuổi dậy thì, khi các em thất bại trong tương quan với xã hội người lớn. Khởi đầu là hy vọng được cảm thông, chia sẻ… Nếu hy vọng thất bại, thất vọng sẽ chiếm chỗ. Từ thất vọng đến hận thù chỉ còn một bước ngắn khi niềm tin không còn và ngờ vực, gian dối thế chân. Có thể là bạo lực ngôn từ, có thể là bạo lực hành động. Nhưng đã có bạo lực là có thương đau, và thương nhất vẫn là nỗi đau tinh thần của các em trong lứa tuổi dậy thì khi không được chia sẻ, cảm thông, tín nhiệm. Tâm trạng buồn này ta gặp thường ngày nơi các em, nhưng không mấy khi trở thành bức xúc, vấn nạn cho ngươi lớn phải suy nghĩ, đặt thành vấn đề. Bạo lực còn là khí giới của người hoảng sợ, mất phương hướng. Người ta dễ phản ứng bằng bạo lực khi rơi vào tình trạng hốt hoảng, lo sợ. Tuổi dậy thì không thiếu những lúc lo âu, sợ hãi vì tính hỗn loạn của cảm xúc và tính bất ổn của tư duy. Vì thế, để ngăn ngừa bạo lực, không gì hay hơn là tạo một bầu khí an toàn, tín nhiệm.

Tuổi của ảo tưởng. Ở tuổi này, ảo tưởng được mùa lớn và “chú cuội” làm ăn phát tài. Một thế giới ảo làm hoa mắt các em để thực ảo lẫn lộn. Thế giới ảo tạo ảo giác, ảo tưởng, ảo ảnh làm các em khó phân biệt thật-hư… Trí tưởng tượng cho em vẽ vời nhiều thứ không hề có trong thế giới thực. Cánh thiên thần mơ mộng đưa em đi rất xa thực tế, dắt em vào toàn những thiên đàng, tiên cảnh. Em không muốn sống thực với thế giới thực. Em không quen chạm mặt thật vấn đề. Đến một lúc, vì quen tìm “hạnh phúc ảo” trong thế giới ảo, em sẽ tránh né thực tế vì không muốn để mộng đẹp tan tành. Cũng vì mê sống ảo, nên em phải nói dối. Nói dối là một phủ nhận : phủ nhận sự thực không như em muốn, phủ nhận thực tại không như em mơ, phủ nhận sự kiện không như em đợi. Nói dối để tự vệ và bảo vệ thế giới của mình, khi thế giới ấy không đạt được tính xác thực, khả tin.

(Còn tiếp )