Làm cha mẹ của một đứa trẻ đặc biệt là một thử thách. Nhưng, là cha mẹ bạn hãy cố gắng để thực hiện những gì bạn có thể làm để đạt được những tiến bộ  ngày càng phát triển cho con của mình chứ  không “đứng yên một chỗ” so với việc bạn chỉ gửi bé đến trường và giao hoàn toàn cho các giáo viên chăm sóc, cho dù đó là một ngôi trường chuyên biệt với một chương trình tốt.

Dưới đây là 10 lời khuyên hướng dẫn bạn có thêm kinh nghiệm trong việc dạy trẻ

1. Giáo dục bản thân: Bạn cần phải tự giáo dục mình về vấn đề này, biết vận dụng các nguyên tắc đúng cách và trong thời gian sớm nhất nhưng với một sự kiên trì.

Những nguy cơ Tự kỷ thường được phát hiện trong 3 năm đầu đời của một đứa trẻ, vì vậy các chuyên gia cho rằng phát hiện sớm, can thiệp và điều trị tích cực là chìa khóa để giúp đỡ trẻ em mắc chứng tự kỷ phát triển tiềm năng bản thân. Vì vậy, phụ huynh nên nói chuyện với chuyên gia về các phương pháp điều trị tốt nhất có sẵn, hãy đọc tất cả các thứ bạn có thể, cố gắng tìm hiểu các triệu chứng và nguyên nhân của nó, giao tiếp với cha mẹ khác và các chuyên gia đã trải qua những kinh nghiệm và cùng chung nhận thức về tất cả các biện pháp cho con của bạn để cho trẻ có những yếu tố và điều kiện giáo dục tốt nhất.

2. Tập trung vào năng lực của con bạn: Bạn có thể nghĩ rằng con bạn khác biệt, sau đó chấp nhận sự khác biệt đó và thay đổi nhận thức của bạn, xem xét những phương cách giúp con em của bạn và những gì nó có khả năng. Trẻ có thể không có khả năng giao tiếp tốt và kỹ năng ngôn ngữ, nhưng có thể được đánh giá cao năng khiếu về toán học, nghệ thuật hay âm nhạc. Cho con tiếp xúc với những lĩnh vực đó để có thể nâng cao kỹ năng của mình và làm cho nó trở nên tốt nhất trong điều kiện có thể.
3. Tạo một ngôi nhà với môi trường an toàn: Bạn hãy tạo ra những khu vực an toàn trong nhà, đặc biệt nếu con bạn dễ nổi nóng, hay ném đồ chơi hoặc nếu trẻ cứ làm tổn thương mình. Sắp xếp cho con một không gian riêng trong nhà, nơi con có thể cảm thấy an toàn, thư giãn và thoải mái. Nhưng điều đó không có nghĩa là trẻ muốn làm gì thì làm, ở bất cứ chỗ nào trong nhà, mà phải là một khu vực riêng. Trẻ được tự do ở khu vực đó, nhưng ở phòng khách và đặc biệt là nhà bếp thì dứt khoát là không.
4. Tạo một số thời gian cho không khí vui nhộn: trẻ em rối nhiễu ( Hiếu động hay tự kỷ ) cần phải có sự vui vẻ và hưởng thụ nhiều trong hoạt động hàng ngày giống như những đứa trẻ khác. Tìm cách để chơi và vui chơi cùng nhau. Ví dụ, bạn có thể tạo một số trò chơi hoặc có thể cố gắng để giải trí với con bằng cách hát trong khi tắm.
5. Lịch trình hàng ngày: Trẻ em đặc biệt cần lập kế hoạch và hoạch định thường xuyên trong cuộc sống. Cố gắng không có những thay đổi bất ngờ trong kế hoạch hoạt động hoặc bất cứ điều gì có liên quan đến lịch trình tác động của con. Mọi thứ trong nhà cần ổn định và giữ yên trong một thời gian dài.

6. Hãy nhất quán trong hành vi của bạn: Tạo ra sự nhất quán trong môi trường của bạn là cách tốt nhất để tăng cường khả năng học tập. Tìm hiểu những gì con bạn đang trị liệu và tiếp tục các kỹ thuật được học ở nhà. Ví dụ, con bạn có thể sử dụng một số từ ngữ để giao tiếp thì ta sẽ cố giúp con để làm cho các cuộc trao đổi dễ dàng hơn, hãy thử sử dụng lại các từ ngữ này bất cứ khi nào bạn nói chuyện với con bạn.
7. Có sự hiểu biết với chế độ ăn uống của con: Chế độ ăn uống mà một số phụ huynh thấy là hữu ích là một chế độ ăn uống không có nhiều chất gluten và chất casein. Gluten là một chất tìm thấy trong lúa mì, lúa mạch đen, yến mạch và lúa mạch ( cụ thể là trong bột mì, bánh mì ). Casein là protein chủ yếu trong các sản phẩm sữa. Nếu bạn quyết định thử một chế độ ăn uống nào đó cho một khoảng thời gian nhất định, hãy nói chuyện với bác sĩ nhi khoa hay chuyên gia dinh dưỡng có kinh nghiệm. Tình trạng dinh dưỡng của con bạn phải được theo dõi, đánh giá và đo lường cẩn thận.
8. Làm cho con của bạn ngày càng tự chủ hơn. Hãy tập luyện cho con bạn biết tự chăm sóc bản thân và ngày càng có thể tự làm một số hoạt động cá nhân mà không cần nhiều sự hỗ trợ của bạn. Hãy để con học cách ăn một mình, mặc quần áo và chọn những gì mà nó thích. Ví dụ, khi bạn đi mua sắm, hãy để trẻ có thể chọn một số trái cây mà nó thích; hãy tập cho con biết gấp quần áo và để đồ chơi của mình trở lại vị trí ban đầu.
9. Hãy cố gắng, cũng như can thiệp ở nhà: Bất cứ đứa trẻ đang được hướng dẫn tại các cơ sở tư vấn hoặc điều trị, cũng nên tiếp tục thực hiện ở nhà những biện pháp tại các cơ sở này để có một “dòng chảy” của hành vi đối với trẻ; không chỉ của giáo viên trường học hay ở trung tâm trị liệu, mà còn từ phía  bạn ở nhà. Lập một cuốn sổ nhỏ để ghi lại những điều mà bạn sẽ làm gì với con của bạn ở nhà. Tạo cơ hội cho con em của bạn để thực hành những kỹ năng mà con đã học được. Ghi lại sự tiến bộ của con em và không quên khen thưởng hành vi của con để thể hiện sự đánh giá của bạn. Hãy hỏi thăm chương trình dạy ở các cơ sở nơi con bạn theo học. Nếu cơ sở không chịu hay không thể cung cấp tài liệu và hướng dẫn cho bạn, bạn nên tìm đến một cơ sở phù hợp với yêu cầu này. Vì giao dục trẻ luôn luôn phải là một sự phối hợp tốt giữa nhà trường và gia đình.
10. Hãy sống tốt: cuối cùng nhưng không phải là kết thúc, bạn cũng xứng đáng được nghỉ ngơi! Vì vậy, hãy có những thời gian để thư giãn! Đối phó với trẻ em rối nhiễu thì việc chăm sóc hay giáo dục suốt cả ngày là một nhiệm vụ khó khăn và thực sự là một việc lớn để hiểu được hành vi của con và đối phó với chúng. Vì vậy cha mẹ cũng cần nghỉ ngơi. Giữ vững những hoạt động thể chất bạn thích. Ăn một chế độ ăn uống cân bằng và một trọng lượng bình thường. Nơi ở phù hợp và lành mạnh là điều cần thiết để giữ gìn sức khỏe thể chất và tình cảm của bạn và để có thể chăm sóc cho một đứa trẻ với nhu cầu đặc biệt!

Có làm cha mẹ nghĩa là niềm vui với nhiều trách nhiệm. Nhưng, cha mẹ  trẻ đặc biệt  dường như mất tất cả nụ cười tươi với những áp lực này. Vì vậy đừng bao giờ nên bi quan về tình trạng của con mình và hãy tự nhủ, mình đã đang và sẽ làm được rất nhiều điều tốt đẹp cho con.

CvTl Lê Khanh

Dựa theo tài liệu  (Utas-AUSTRALIA/Health Science)” Autism – Top 10 Parenting Tips”

Trong một cuộc hội thảo quốc tế về tâm lý học đường, có một báo cáo về lĩnh vực sức khỏe tâm thần với nội dung là khảo sát sự quan tâm của người dân về các loại bệnh trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần. Kết quả là 3 loại bệnh được sự quan tâm nhất là : Trầm cảm – Tự kỷ và Tâm thần phân liệt. Điều này cho thấy, quan điểm cho rằng Tự kỷ là một loại “bệnh tâm thần” vẫn là điều khá phổ biến dù cho đã biết bao nhiêu thông tin từ các chuyên viên đề nghị không xem tự kỷ là một căn bệnh mà là một hội chứng rối loạn phát triển lan tỏa ( sách DSM IV –TR năm 2000 ) Còn sách DSM – V ( 2013 ) thì lại xem tự kỷ là những rối loạn – suy kém trong giao tiếp xã hội. Nghiên cứu cho thấy có từ 75-88% trẻ Tự kỷ đã bộc lộ những rối loạn trong 2 năm đầu đời và có 31-55% biểu hiện triệu chứng trong năm đầu tiên ( Young&Brewer 2002). Như vậy có đến gần một nửa trẻ tự kỷ được chẩn đoán phát hiện trong năm đầu tiên của cuộc sống. Trong khi các chứng bệnh về tâm thần như trầm cảm và Tâm thần phân liệt là những bệnh do các yếu tố bên ngoài tác động vào trẻ khi trẻ đã có nhận thức, khiến cho một trẻ bình thường trở nên rối loạn tâm thần và có thể điều trị bằng thuốc cùng các trị liệu tâm lý cho đến khi khỏi bệnh.
Gần đây, một trong những quảng cáo liên quan đến chứng Tự kỷ ( ASD) và chứng tăng động giảm chú ý (ADHD), có một đơn vị “tổ chức sự kiện” đã cố thuyết phục người xem là chứng này có thể điều trị được, để mời họ đến với một loạt các cuộc hội thảo giới thiệu những biện pháp “trị liệu” không dùng thuốc của một Gs người Mỹ. Họ xem Tự kỷ hay hiếu động là những “căn bệnh” có thể điều trị từ 4 – 6 tháng là có thể đạt kết quả. Trong khi đứng trên phương diện khoa học thì ai cũng hiểu là Tự kỷ và tăng động giảm chú ý là hai hội chứng hoàn toàn khác nhau, mặc dù có một số biểu hiện giống nhau. Chỉ cần có một chút “suy nghĩ” thì với một liệu pháp thần kỳ như thế, tại sao GS này không đứng ra “điều trị” ngay cho các trẻ em Mỹ, nơi tỷ lệ trẻ tự kỷ cao vào hàng đầu thế giới để được vinh danh, mà phải lặn lội qua đến Việt Nam để cố thuyết phục và hướng dẫn phụ huynh trẻ Tự kỷ với mức chi phí không thể rẻ hơn?
Ngoài ra còn hàng loạt các cơ sở “ khám chữa bệnh” khác, cũng cố gắng gán ghép việc điều trị bằng phương pháp của mình cho các trẻ “ mắc bệnh” Tự kỷ , giúp các bé có thể “khỏi bệnh” trở về với cuộc sống bình thường” để “ hội nhập với xã hội” .
Một trong các quốc gia có tỷ lệ trẻ tự kỷ vào hàng cao nhất thế giới là Mỹ , với tỷ lệ 1/68 trẻ ! thì tại sao cả một hệ thống các phòng thí nghiệm, các cơ sở dược phẩm và các nhà Y khoa hàng đầu trong hàng chục năm vừa qua, lại không lao đầu vào việc nghiên cứu để bào chế ra một loại thuốc hay một phương pháp trị liệu hiệu quả ? bởi vì họ hiểu điều đó là vô ích. Do đó họ chỉ tập trung công sức vào việc hình thành các phương pháp can thiệp qua giáo dục để giúp trẻ tự kỷ phát triển khả năng giao tiếp, học tập và lớn lên với chứng tự kỷ của mình ! Thậm chí là sau hàng loạt các phương pháp ra đời , có những phương pháp thống trị hàng chục năm đã giúp cho cả trăm ngàn trẻ tiến bộ, thì cho đến nay người ta vẫn thấy cần phải có một biện pháp phối hợp giữa các phương pháp mới có thể đem lại những hiệu quả tốt hơn. Đến nay, người ta đã đưa ra được 27 liệu pháp được xem là có cơ sở khoa học ! Vậy thì sẽ chọn cái gì để dạy hay là tìm cách dạy trẻ hết các phương pháp trên cho chắc ăn?
Đồng thời với một hệ thống đào tạo bài bản, cung cấp cho xã hội hàng loạt các chuyên viên trong các chuyên ngành, từ Vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, hành vi tri liệu, âm ngữ trị liệu … cho đến các giáo viên giáo dục đặc biệt được đào tạo bài bản, thì người ta vẫn không thể phủ nhận một vai trò quan trọng trong khuôn khổ một chương trình trị liệu, đó chính là năng lực và sự tác động của phụ huynh trên hành vi của trẻ, hay nói cách khác thì phụ huynh mới chính là chuyên viên và giáo viên tốt nhất cho con mình. Vậy thì đưa con đến giáo viên và nhà trường chuyên biệt hay phụ huynh sẽ đứng ra tự xử ?
Nếu thế thì một phụ huynh có thể tham gia một số khóa học huấn luyện về một phương pháp hay một kỹ thuật nào đó, có thể qua tận Mỹ để học trực tiếp. Sau đó quay về và mở lớp huấn luyện lại các kỹ thuật mà mình đã học ? Điều này có vẻ hợp lý, vì sau khi học thì họ sẽ về để áp dụng lên chính con mình, đem lại một số kết quả nhất định. Với kết quả đó, họ hoàn toàn có thể dạy lại các phụ huynh khác, chỉ với một điều kiện quan trọng là tình trạng của con họ giống như tình trạng của các trẻ khác ! Nhưng đáng tiếc là trên thực tế thì chưa hề có một trẻ tự kỷ nào có một tình trạng rối loạn giống với một trẻ khác, mặc dù là các biểu hiện đều có vẻ giống nhau . Nó cũng như các dấu vân tay, trông thì có vẻ giống nhau, và chỉ có 4 kiểu vân tay chính , thế nhưng với dân số là trên 7 tỷ người trên trái đất, ở mọi châu lục, hầu như chưa có hai người có các vân tay giống hệt nhau ! Như vậy, áp dụng cùng 1 phương pháp với những kỹ thuật giống nhau để trị liệu cho những tình trạng, mức độ khác nhau, thì hiệu quả chỉ là hên xui, và cái giá để có sự hên xui thì lại không hề rẻ !
Như vậy nếu chúng ta quyết giữ nhận thức, gọi Tự kỷ là một chứng bệnh , để suy ra là có thể “điều trị” bằng một hay vài phương pháp nào đó, và khi thấy một phụ huynh đã “ chữa được” cho con mình ( không biết chắc có phải tự kỷ hay không ? ) để đem con “trở lại thiên đường” như các trẻ bình thường, thì cho rằng họ có thể dạy lại cho các phụ huynh khác để các phụ huynh này mang những kỹ thuật đó về áp đặt lên con mình , rồi mong mỏi con mình cũng có thể hết bệnh, trở lại với cuộc sống bình thường , có thể đi học hòa nhập với áo trắng quần xanh và chiếc cặp trên tay, liệu có phải là biện pháp tốt nhất ? Hay chỉ khiến cho trẻ phải ngồi trong một lớp học và cô đơn giữa một đám trẻ cùng trang lứa ?
Một ước mơ đơn giản đẹp đẽ và hợp tình hợp lý ! vì thế mặc cho một số nhà chuyên môn , và cả một số phụ huynh, giáo viên có ý thức vẫn khản cổ kêu gọi đừng gọi tự kỷ là một chứng bệnh, hay khi chẩn đoán dù có thể cẩn thận ghi là “một chứng bệnh không chữa được”! Nhưng vẫn hình thành trong tâm thức của các bậc cha mẹ… Ừ thì bây giờ không chữa được, nhưng đã gọi đó là bệnh thì tất yếu là sẽ phải tìm ra phương thuốc chữa chứ ! Ngay cả như cái căn bệnh thế kỷ là HIV mà còn ngăn chặn được kia mà ? Đúng là bệnh thì trước sau gì cũng có thể chữa được ! Nhưng chữa được bệnh này thì lại lòi ra bệnh khác. Còn hội chứng tự kỷ thì ngày càng có nhiều trẻ “bước vào” mà người “bước ra” thì hầu như là một thiểu số, lắm khi nếu xem lại , đánh giá và chẩn đoán một cách cẩn thận thì đó lại không phải tự kỷ, mà trẻ chỉ có một số triệu chứng giống như tự kỷ ! Vì thế có thể “chữa được”! Còn trẻ Tự kỷ thực sự thì “chưa thấy ra” !.
Nói tới nói lui, rốt cuộc là bó tay sao ? Không – vấn đề là cách nhìn nhận và các liệu pháp tác động ! Có thể nói, điều chính yếu là phải có sự chẩn đoán xác định, sau đó là cần các yếu tố sau:
– Một sự tìm hiểu quan sát cẩn thận một cách toàn diện trẻ để tìm ra những đặc điểm thuận lợi và khó khăn của trẻ , từ đó rút ra các biện pháp tác động phù hợp với chính trẻ ấy.
– Một sự chấp nhận vô điều kiện các khó khăn của con mình, không tìm cách cắt đứt các hành vi rối loạn của trẻ mà hãy tìm hiểu tại sao trẻ lại làm như vậy, để tìm cách nâng đỡ, chuyển hóa cái nguyên nhân gây ra các điều đó, giúp trẻ có sự thoải mái, vui vẻ để không còn phải có những rối loạn vì lo lắng đó nữa. Điều này cần thời gian, sự kiên nhẫn và cảm thông.
– Một môi trường sống mà trong đó trẻ được làm các điều mình thích, phát triển các kỹ năng cá nhân để hình thành lòng tự tin, nhu cầu tương tác. Chính các hoạt động thường ngày tại gia đình mà ta có thể gọi đó là phương pháp “việc nhà trị liệu” sẽ là nền tảng cho một nhu cầu giao tiếp sẽ từng bước hình thành trong tâm lý trẻ.
Chúng ta thấy rằng, chưa có thời kỳ nào mà các em học sinh bình thường lại bị “ hành” cả thể xác và tâm trí như trong nền giáo dục hiện nay, và kết quả là cũng không thiếu các trẻ bị trầm cảm, rối loạn hành vi và có những triệu chứng như tự kỷ. Vậy thì tại sao chúng ta lại cố ép trẻ tự kỷ vào một môi trường mà lắm trẻ bình thường đang phải “ vùng vẫy” để thoát ra ? Phải chăng trẻ tự kỷ khi đã được “ trị liệu” sẽ giỏi chịu đựng hơn cả trẻ bình thường ?
Như vậy một đứa trẻ “ở cõi trên” có thể từng bước “đi vào” không phải là ngôi trường học để học những luật lệ giáo điều, mà là bước vào một không gian sống của các em. Một môi trường mà các em được :
– Thấu hiểu mọi khó khăn, nâng đỡ mọi năng lực, khuyến khích mọi sở thích.
– Chấp nhận mọi hành vi, tôn trọng mọi thái độ, hướng dẫn mọi kỹ năng.
Bao giờ các em được xem là một “ con người tự kỷ” và chúng ta sẽ giúp cho các em không phải nỗ lực leo lên từng bậc thang để vói lên trên bước đường học tập, mà là sự “ bước xuống” để nắm lấy tay của các em để cùng “ đồng hành” với sự tôn trọng các em. Thì chừng đó, chứng tự kỷ sẽ không còn là một nỗi ám ảnh khủng khiếp, không còn là một căn bệnh mà bố mẹ phải bán cả nhà đi để điều trị cho con. Bởi vì đó chỉ là một đứa trẻ “đặc biệt” khác ta !
Cha mẹ thay vì tốn cả trăm triệu hay cả tỷ đồng để cố gắng “biến đổi” “sửa chữa” “ điều trị” bằng đủ loại phương pháp “ trời ơi đất hỡi” một điều không thể, thì hãy đầu tư một môi trường thoải mái, một không gian sống tích cực cho các em, tại chính ngôi nhà của mình và hãy đưa các em đến sân chơi của các em chứ không phải là của người lớn với những khuôn mẫu và luật lệ bắt đầu với chữ “không được” và “phải làm”. Đó sẽ là nơi các em “cho phép” người lớn có thể chơi với mình qua những thứ mà mình thích ! từ đó sẽ tạo nên một mối tương giao lành mạnh.
Chính trò chơi một cách tự do sẽ thúc đẩy mọi nhu cầu phát triển của trẻ để từng bước các em sẽ biết “cách chơi”, và sẽ dạy phụ huynh “cách chơi” để mọi người đều hiểu “luật chơi” rôi cùng chơi với nhau. Bởi vì xét cho cùng thì cuộc đời cũng chỉ là một Trò Chơi với những kẻ chơi một cách sòng phẳng hay chơi một cách gian lận! Chúng ta sẽ chơi như thế nào ?
CVTL LÊ KHANH

Trong việc can thiệp cho trẻ đặc biệt, có nhiều phương pháp với những tên gọi, chức năng, mục tiêu, kỹ thuật khác nhau. Khi được đưa vào Việt Nam, hay phiên dịch sang tiếng Việt, do cách hiểu và vận dụng đã có những quan điểm không thống nhất nên dẫn đến những ngộ nhận chủ yếu là về tên gọi và kỹ thuật của các phương pháp này.
Trong số đó, cụm từ Tâm vận động đã gây ra khá nhiều ngộ nhận từ quan điểm cho đến cách vận dụng. Trước hết, qua từ ngữ chúng ta thấy chữ TÂM là tâm lý, VẬN ĐỘNG là sự chuyển động hay cử động của cơ thể. Như thế, tâm vận động là sự chuyển động của các giác quan, cơ bắp dưới sự điều khiển của não bộ. Tùy vào sự phát triển hay trưởng thành về tâm lý, nhận thức của não bộ mà các vận động này có những mức độ linh hoạt hay vụng về khác nhau.
Ví dụ : Một em bé hai tuổi thì không thể nào cầm được cây viết để có thể vẽ lên một tờ giấy, nhưng một em bé 5 tuổi thì làm điều này một cách dễ dàng . Nhưng bé 5 tuổi lại không thể vẽ một bức tranh có nhiều chi tiết rõ ràng so với bé 8 tuổi. Để đạt được điều này, em bé 8 tuổi không chỉ cần có sự phát triển về cơ bắp, hay kỹ thuật cầm viết mà còn phải có sự tăng trưởng về mặt tâm lý, nhận thức, sự ổn định trong hành vi và cả sự vui thích khi vẽ một bức tranh .
Nói cách khác, muốn trẻ phát triển kỹ năng vận động thì bé phải có sự tăng trưởng về tâm lý, nhận thức hay ngược lại, muốn có sự tăng trưởng về tâm lý nhận thức thì có thể giúp trẻ phát triển thông qua vận động. Như vậy, tâm vận động là một phương pháp sử dụng các vận động cơ thể để kích thích sự phát triển về giác quan, nhận thức, và đồng thời điều chỉnh các xung năng khiến trẻ không tự chủ được trong hành vi của mình.

NHỮNG HIỂU LẦM VỀ TỪ NGỮ
Nhưng, vấn đề “ phát triển qua vận động” đã khiến cho có những nhận định, hiểu lầm xuất phát từ đây. Trước hết, vận động là một kỹ năng và vì thế có người cho rằng : Tâm vận động có 2 nhánh là vận động thô và vận động tinh và có sự kết hợp với các biện pháp để điều hòa cảm giác.
Đối với họ, can thiệp tâm vận động có nghĩa là tập cho trẻ biết : Mặc quần áo, chải đầu, cạo râu ( ?!!!) ăn uống, chơi đùa, tập luyện các kỹ năng cần thiết cho lớp học, khả năng tập trung . Như vậy, can thiệp tâm vận động gần như là một hoạt động giáo dục và rèn luyện “ nhiều mặt” cho một đứa trẻ. Trẻ được can thiệp ở nhà để biết mặc quần áo, chải đầu, ăn uống .. trong khi đây là những kỹ năng cá nhân cần phải tập cho cả trẻ bình thường lẫn đặc biệt, còn việc trẻ phải được can thiệp tại lớp để có kỹ năng tập trung, học viết học tô màu cắt kéo nhận biết các con số, con chữ thì đó là các kỹ năng học đường cũng được dạy cho mọi đứa trẻ. Chỉ có khác nhau ở cách dạy, cách tác động chứ không phải khác nhau ở mục đích. Trong khi đó việc cho trẻ vận động (thô và tinh ) qua hoạt động Tâm vận động là để trẻ có thể phát triển nhận thức, khả năng điều chỉnh hành vi hay tạo nên sự vui thích để gia tăng nhu cầu giao tiếp nơi trẻ.
Không những thế, quan niệm này bao gồm luôn trong việc can thiệp tâm vận động là các trị liệu về cảm giác, và thậm chí là cả việc cải thiện cách ăn uống ( diet ) cũng là can thiệp tâm vận động !
Trong khi đó, chúng ta biết là trong kế hoạch can thiệp cho trẻ tự kỷ thì phải áp dụng nhiều phương pháp hay liệu pháp khác nhau, cụ thể là : Điều hòa cảm giác, âm ngữ trị liệu và can thiệp tâm vận động. Ngay trong việc điều hòa cảm giác thì đối với từng em, với những mức độ rối loạn về cảm giác khác nhau, cũng phải có những biện pháp điều hòa cảm giác khác nhau và phải có những kỹ thuât, công cụ chuyên biệt cho các hoạt động này.
Đối với âm ngữ trị liệu cũng thế, vì âm ngữ trị liệu ( ANTL) là một chuyên ngành có nhiều phương pháp, kỹ thuật đa dạng, áp dụng cho nhiều loại đối tượng có khó khăn về ngôn ngữ, giao tiếp cả người lớn lẫn trẻ em. Đối với trẻ tự kỷ, thì tùy theo từng trường hợp mà người chuyên viên ANTL với sự cộng tác của phụ huynh, có thể tác động lên trẻ bằng những phương pháp như: Nhiều hơn lời nói ( More than Word ) Hệ thống trao đổi hình ảnh ( PECs ) hay trong một chiến lược can thiệp bao gồm nhiều kỹ thuật gọi chung là AAC . Như thế, rõ ràng Tâm vận động phải là một liệu pháp riêng được vận dụng cùng với 2 liệu pháp khác về cảm giác và ngôn ngữ, chứ không thể gọi các kỹ thuật điều hòa cảm giác cũng là tâm vận động. Hay cho rằng “Giúp một em TK tham gia các hoạt động chơi đùa – những hoạt động đòi hỏi khả năng vận động (thô và tinh) cùng khả năng tương tác – cũng chính là những gì một chuyên viên NNTL thực hiện.- điều này sẽ tạo ra suy nghĩ chuyên viên Ngôn ngữ Trị liệu cũng là người có thể can thiệp về Tâm vận động!

PHÂN BIỆT TÂM VẬN ĐỘNG VÀ KỸ NĂNG VẬN ĐỘNG
Đến đây, chúng ta lại có một sự ngộ nhận khác, khi cho rằng Phương pháp tâm vận động là những kỹ năng giúp trẻ phát triển vận động, và những kỹ năng vận động đó đã lớn lên cùng với trẻ, theo từng cột mốc phát triển ngay từ giai đoạn sơ sinh ( quơ tay chân, ngẩng đầu, lật, lẫy, trườn, bò, ngồi, đứng, đi … ) Trong kỹ thuật này cũng chia sự phát triển về mặt vận động của trẻ ra hai nhóm là vận động thô và vận động tinh và các kỹ năng này phối hợp với các giác quan để tạo ra sự hoạt động cho trẻ.
Như thế, với một trẻ khuyết tật về thể lý ( hay về giác quan ) có khó khăn về các vận động thô và tinh thì tâm vận động được hiểu là các biện pháp tập luyện để giúp trẻ phát triển về mặt vận động điều này hoàn toàn đúng. Nhưng với một trẻ đặc biệt như tự kỷ ( ASD), hiếu động kém chú ý (ADHD), thì trẻ không có các khó khăn về vận động, mà trẻ có sự rối loạn về vận động. Trẻ có thể leo trèo, cầm nắm, ném chụp rất tốt, leo trèo ngon lành nhưng lại không thể kiểm soát được các hành vi đó. Trẻ khó có thể chấp hành các yêu cầu để dừng lại, hay khởi động một hoạt động có chủ đích nào đó. Nghĩa là về vận động thì ổn mà tâm lý hay nhận thức thì bất ổn. Ngược lại, một trẻ khuyết tật, có thể đi đứng khó khăn ném chụp sờ chạm rất kém…thế nhưng bé có thể hiểu các yêu cầu của giáo viên, và chấp nhận sự hướng dẫn hỗ trợ của giáo viên để cho các kỹ năng vận động của mình ngày một tốt hơn, như vậy cái tâm thì ổn nhưng cái thân thì không ổn . Vì thế ta có các biện pháp phục hồi chức năng vận động cho trẻ khuyết tật. Như vậy, không nên gọi là biện pháp giúp trẻ khuyết tật ( mà có thể hiểu là bao gồm cả trẻ đặc biệt ) phát triển vận động một cách khéo léo hơn là tâm vận động, khi nó đã có những danh từ phù hợp hơn, chính xác hơn để gọi, trừ khi ta cố tình ( hoặc do thiếu hiểu biết ) mà gọi khoa vật lý trị liệu cho trẻ khuyết tật là tâm vận động cho trẻ tự kỷ.
Cũng có người nói, tâm vận động có nhiều trường phái khác nhau, cách thức tác động khác nhau nhưng dù gì đi nữa thì vẫn phải bám sát theo đúng với cái danh xưng được gọi và có một định nghĩa đầy đủ về điều này. Vì thế chúng ta không xem việc dạy trẻ các kỹ năng vận động như : Đánh răng, thổi bong bóng, thổi còi, le lưỡi ra, hôn … là tâm vận động, vì đó là những kỹ thuật vận động miệng lưỡi, nằm trong lĩnh vưc tập nói thuộc ngành âm ngữ trị liệu ! Chúng ta cũng không nên xem các kỹ thuật bắt chước tiếng động để có thể hình thành ngôn ngữ giao tiếp như đập trống, gõ bàn, ra dấu ( thủ ngữ ) vỗ tay là Tâm vận động… Vì đây tuy là những vận động nhưng nó được hướng dẫn hay khuyến khích trẻ để qua đó kích thích khả năng truyền đạt và giao tiếp.( cũng thuộc lĩnh vực ANTL )

HIỂU ĐÚNG TRIẾT LÝ TÂM VẬN ĐỘNG
Rõ ràng việc tổ chức các hoạt động can thiệp về âm ngữ trị liệu và can thiệp tâm vận động đều nhằm mục đích gia tăng khả năng phát triển cho trẻ nhưng đó là 2 biện pháp phải áp dụng song hành chứ không thể hiểu đó là một hoạt động chung gọi là trị liệu tâm vận động và do chuyên viên ngôn ngữ thực hiện. Vì thế, chuyên viên ngôn ngữ và chuyên viên tâm vận động là 2 người riêng biệt không nên dẫm chân lên nhau hay trộn lẫn các kỹ thuật can thiệp với nhau.
Tuy nhiều, yếu tố quan trọng nhất tạo nên giá trị và sự khác biệt của tâm vận động với các kỹ thuật vận động khác là cách thức mà nó tiến hành với đứa trẻ. Với các kỹ thuật vận động trong lúc hướng dẫn trẻ, đòi hỏi người giáo viên sử dụng các biện pháp, kỹ thuật để trực tiếp tác động lên trẻ như cầm tay, bằng lời hướng dẫn, nhắc nhở, khen thưởng ….và các kỹ thuật tác động đó phải được tiến hành có trình tự, được nhắc đi nhắc lại cho đến khi trẻ làm được. Cỏn với Tâm vận động thì người giáo viên hay chuyên viên can thiệp lên trẻ như thế nào ?
Đặc điểm quan trọng nhất của hoạt động tâm vận động là thông qua các hoạt động mà trẻ được tự do hành động không chịu một áp lực hay yêu cầu nào , từ đó trẻ dần dần thiết lập được các mối quan hệ tiếp xúc và trao đổi với người khác, khi trẻ bắt đầu sử dụng ngày càng linh hoạt cơ thể của mình. Trẻ sẽ cảm nghiệm, trước khi có khả năng vận dụng một cách có ý thức những khả năng và sinh hoạt khác.
Chúng ta thấy, với tâm vận động trẻ không tập đánh răng, lau mặt, mặc quần áo hay phải gõ trống, cắt kéo … mà là được tự do hành động không chịu một áp lực hay yêu cầu nào ! Trẻ cử động, vùng vẫy, chạy nhẩy, để có cảm giác là mình đang sống thật sự, và đồng thời cảm nhận trong cơ thể của mình niềm vui thích, hăng say. Nếu không đi qua giai đoạn vận động, không tìm cách thay đổi những tư thế của cơ thể, hay là không thực hiện nhiều tư thế khác nhau, làm sao một đứa có thể cảm nghiệm, hay phát sinh trong con người của mình những cảm xúc sung sướng, vui tươi?
“Bằng cách dùng các phương tiện vận động, trẻ em bộc lộ ra bên ngoài chính cuộc sống nội tâm của mình cho đến khi ngôn ngữ xuất hiện, để đảm nhận công việc diễn tả những nhu cầu và ý thích có mặt trong nội tâm”.
Nhờ được vận động tự do, chúng ta đã tạo những điều kiện thuận lợi, để ngôn ngữ, tư duy của trẻ có điều kiện xuất hiện và phát triển một cách dễ dàng. Đồng thời chính đời sống xúc động và tình cảm của các em cũng được giải tỏa, một cách hài hoà, thư thái, cởi mở.
Bốn thành tố khác nhau của sinh hoạt tâm lý là: trí tuệ, quan hệ tiếp xúc, tình cảm và vận động, có những liên hệ chặt chẽ, tác động qua lại hai chiều, tạo ảnh hưởng giao thoa và chồng chéo lên nhau. Khi một yếu tố vươn lên và tăng trưởng, tự khắc nó kéo theo ba yếu tố khác cũng đồng thời phát huy và tiến bộ. Đó mới chính là PHÁT TRIỂN TÂM LÝ NHẬN THỨC CỦA TRẺ THÔNG QUA VẬN ĐỘNG một cách tự do và được tôn trọng !
Đây có thể nói là một quan điểm hoàn toàn không dễ chịu gì với những người giáo viên được huấn luyện bài bản, vì rõ ràng họ được đào tạo là để dạy học, dạy bằng những kỹ thuật khác nhau trực tiếp lên đứa trẻ chứ ai đời đi can thiệp cho trẻ mà cứ để cho trẻ chơi tự do thì đâu có được !
Đây lại là một quan điểm cũng không được các y bác sĩ hoan nghênh, vì với họ can thiệp là trị liệu, mà đã trị liệu là phải có phác đồ, có quy trình, có sự tác động bằng các kỹ thuật chuyên môn lên đứa trẻ, chứ không phải là nương theo sự dẫn dắt của trẻ, chỉ dựa trên sự hứng thú, vui vẻ và tự nguyện của trẻ qua các trò chơi, để giúp trẻ phát triển những khả năng của giác quan, nhận thức về bản thân, giải tỏa những ức chế, căng thẳng, lo hãi, tái tạo lại mối quan hệ với người khác thông qua các vật dụng , mà người chuyên viên tâm vận động chỉ đóng vai trò trung gian. Nhưng nói như thế, phải chăng người chuyên viên TVĐ hoàn toàn thụ động ? vào trong phòng TVĐ chỉ là để ngó đứa trẻ chơi tự do ? Nếu chỉ có thế thì cần gì phải đào tạo bài bản và phòng tâm vận động hay không gian tâm vận động đâu cần phải có sự tổ chức với những công cụ có chức năng rõ ràng ? Ngược lại, người chuyên viên tâm vận động phải có sự am hiểu về tâm lý phát triển của trẻ, phải hiểu được những hành vi vô thức của trẻ bộc lộ như thế nào phải nắm được mối quan hệ tương tác giữa mẹ – con, phải xây dựng được sự liên kết tâm lý với trẻ, phải biết thúc đẩy, kiểm soát, điều chỉnh các hành vi của trẻ không phải bằng các mệnh lệnh hay sự dụ dỗ mà là sự thân thiện và tôn trọng đứa trẻ. Điều đó hoàn toàn không phải là những kỹ thuật đơn giản mà là những sự trải nghiệm và học tập lâu dài.
Do hiểu không đúng nên đã có những quan điểm dị biệt, có những thông tin không chính xác và những biện pháp gọi là can thiệp – trị liệu tâm vận động không phù hợp cùng những phòng can thiệp gọi là tâm vận động vừa thừa vừa thiếu các trang thiết bị cần cho hoạt động giáo dục – can thiệp và trị liệu đúng nghĩa tâm vận động.
CVTL. Lê Khanh

Hiện nay , trong chương trình can thiệp cho trẻ đặc biệt ( Trẻ tự kỷ , tăng động kém tập trung , chậm phát triển … ) hầu như các trường chuyên biệt nào cũng có cái mục : giáo dục tâm vận động, hay can thiệp – trị liệu tâm vận động.

Vậy chứ cái “tâm vận động” là cái ..éo.gì ?
Tâm vận động – theo định nghĩa ” chính thống” l: Là một phương pháp giáo dục – can thiệp – trị liệu thuộc lĩnh vực tâm lý và giáo dục, nhằm giúp trẻ phát triển một cách đồng bộ trong các hoạt động thường ngày. Tâm vận động là một phương pháp tác động qua các vận động giúp trẻ biểu lộ cảm xúc đồng thời qua vui chơi tự do giúp trẻ phát triển các yếu tố về cơ thể, tâm lý, giao tiếp xã hội và nhận thức.

Rất đơn giản, đó là 1 hoạt độngcho trẻ được VUI CHƠI TỰ DO giúp trẻ phát triển các yếu tố về CƠ THỂ – TÂM LÝ – GIAO TIẾP XÃ HỘI và NHẬN THỨC , nghĩa là phát triển gần như là toàn diện rồi còn gì ?

Thế nhưng, đời không như là mơ – cho đến nay, tâm vận động vẫn được hầu hết các trường và các giáo viên ( được đào tạo chính quy về tâm vận động tại Sai Gon trong 4 năm qua ) hiểu rằng đó là những BIỆN PHÁP GIÁO DỤC bằng các vận động ( thô và tinh ) mà giáo viên PHẢI HƯỚNG DẨN CHO TRẺ thông qua các hoạt động vận động cơ bắp. Thậm chí có cả một tổ chức phi chính phủ, đã phát hành một tài liệu hướng dẫn rât đầy đủ từ các biện pháp tác động cho đến các công cụ trang bi cho 1 phòng tâm vận động.cho trẻ khuyết tật
Lại còn có cả 1 công ty chuyên thiết kế các dụng cụ tâm vận động bằng simily – có thể trang bị từ A – Z cho một cơ sở giáo dục theo đơn đặt hàng. với giá vài chục triệu ! mà hiện nay có rất nhiều đơn đặt hàng !

Tuy nhiên, tất cả chỉ là các hình thức, nếu có sai đôi chút cũng không hề gì . Cái vấn đề ở đây là trong 1 trang web của một trung tâm hoành tráng ngoài Hà Nội – nơi quy tụ các chuyên gia đầu ngành đã giới thiệu trên trang nhà của mình các video clip minh họa hoạt động ” tập luyện Tâm vận động” – trong khi chính các clip đó ghi rõ bằng tiếng Anh là ( kids Physiotherapy = vật lý trị liệu cho trẻ em ) và được các chuyên gia của trung tâm dịch là : Bài tập tâm vận động cho trẻ tự kỷ ! Trong khi đó tâm vận động ( Psychomotor therapy ) không hề có BẤT CỨ MỘT BÀI TẬP VẬN ĐỘNG NÀO – vì đơn giản là các em trong giờ hoạt động tâm vận động đều được TỰ DO TRẢI NGHIỆM !

Thế rồi, lại có 1 trung tâm công lập đã hoạt động rất lâu đời ( trên 20 năm ) về trẻ chậm phát triển, cũng tổ chức 1 phòng TVĐ, cho các giáo viên đi học một vài khóa về TVĐ, sau đó các gv này “tốt nghiệp” các khóa tập huấn và trở thành ” chuyên viên tâm vận động” mang các bài tập về trường mình và gọi là ” Can thiệp sớm cho trẻ đặc biệt bằng TVĐ ” trong khi đó, phương pháp can thiệp sớm không hề có cái gì gọi là tâm vận động ở trong đó !

Có một vấn đê cần nói rõ là chúng ta nên phân biệt giữa các bài tập vận động trị liệu OT ( Occupational Therapy ) của trẻ tự kỷ với phương pháp Tâm vận động của Aucouturier, cũng dùng để trị liệu tâm lý qua vận động cho trẻ đặc biệt !

Nếu GV đi học về OT – về nhà tập vật ly trị liệu cho trẻ bằng các bài tập buộc trẻ phải tập theo mình, thì cũng không nói làm gì ! Nhưng đi học TVĐ của Aucouturier mà về TRA TẤN TRẺ , bằng các bài tập buộc trẻ phải tập luyện rồi gọi đó là can thiệp sớm thì phải gọi là ” sư phụ” luôn !, cũng như các chuyên viên Pháp khi tập huấn, đã nhắc nhở là chỉ được thực hiện ở cấp độ thấp nhất là Giáo dục Tâm vận động, thì các ” chuyên viên” này chơi luôn mức độ là can thiệp TVĐ, thậm chí là trị liệu tâm vận động luôn !
( mức độ mà chỉ các các chuyên viên được huấn luyện chuyên ngành thực hiện dưới sự giám sát của các chuyên gia – ở nước ngoài )
Giáo dục cho trẻ đặc biệt, đâu chỉ có chuyện phụ huynh đi học rồi về tổ chức huấn luyện “chặt chém” phụ huynh khác ! mà còn có cả những giáo viên đi học sơ sơ, ròi cũng biến thành chuyên viên, dạy tâm vận động cho trẻ , mà không biết một chút gì triết lý và giá trị cốt lõi của phương pháp này – Nhưng với sự tiếp tay của những kẻ có thẩm quyền, các “chuyên viên” này cũng làm cho các trẻ đặc biệt “tăng vận động” đến độ khủng hoảng luôn ! Mà phụ huynh vẫn phải cắn răng vì cũng không biết là họ đang làm gì con mình sau cánh cửa khép kín của các phòng gọi là tâm vận động !
CV TL Lê Khanh

Trong việc hướng dẫn những kiến thức về giáo dục đặc biệt để can thiệp cho trẻ tự kỷ, ở vai trò người giảng viên,  chúng ta thường gặp 2 quan điểm mà thực tình là khó giải thích và thuyết phục.

Với phụ huynh, thì đó là suy nghĩ – đây là một “căn bệnh vừa lạ, vừa khó , cần phải tích cực trị liệu – và phải trị liêu bằng những phương pháp khoa học mà chỉ có các chuyên gia và hay các giáo viên có trình độ mới có thể vận dụng được, còn họ thì không thể.
Thứ hai là họ cứ thích đặt ra cái mốc là chữa gì thì chữa, dạy gì thì dạy, con tôi phải làm sao “có thể đi học lớp Một lúc 6, 7 tuổi là được” trẻ 2, 3 tuổi thì cho ” can thiệp sớm” ” để “sớm hòa nhập với cộng đồng” – trẻ 4, 5 tuổi thì nỗ lực can thiệp ngày đêm để trong vòng 1, 2 năm có thể vào lớp Một , xách cặp vào ngồi chơi, hết giờ về cũng được !

( trẻ tham gia hội thao )

Giáo viên các trường chuyên biệt – các lớp hòa nhập cũng tư đặt ra cho mình cái mục tiêu là phải dạy làm sao để trẻ “trở lại bình thường” đi học chung với các em bình thường. Còn học có được hay không thì biết..chết liền !

Còn về phía Giao viên ( hay những bạn làm trong ngành GDĐB ) thì luôn muốn có những cái ” thang đo chuẩn cho mọi đứa trẻ , và từ cái thang đo chuẩn đó, phải xây dựng được một giáo án chuẩn luôn, có thể đem ra dạy cho mọi trẻ . Ngoài ra, vì cái khó khăn dễ thấy nhất của trẻ là ngôn ngữ, nên đa phần đều muốn biết có 1 phương pháp – một kỹ thuật nào tập nói hiệu quả nhất, để sau vài ba tháng là trẻ có thể nói được ! (còn nói nhại lời hay nói có tư duy thì tính sau )

Từ đó, phụ huynh thì mong tìm được giáo viên giỏi, phương pháp điều trị hay ( dù đắt mấy cũng được ) để “chữa cho con” mà không dám ( không muốn / không thích ) mình phải trở thành người can thiệp tốt nhất, quan trọng nhất cho con. Còn các bạn GV thường liên hệ với mong đợi là giảng viên sẽ ” chia sẻ” cho họ cách tập nói nhanh nhất cho trẻ, hay tốt hơn là một bộ giáo án mẫu để họ mang về áp dụng cho bất kỳ một học sinh đặc biệt nào của các bạn ấy.

Giải thích ra thì họ cám ơn, nhưng thầm nghĩ chắc ông này ông dấu nghề, hay ông không biết gì nên thôi , không thèm liên lạc nữa, đi tìm các tài liệu, các chuyên gia khác tìm cho ra một bộ công cụ “vạn năng” có thể dạy bất kỳ trẻ nào – cho dù nó nặng hay nhẹ, nó có những khó khăn khác nhau như thế nào đi nữa, thì cũng sẽ phải tìm ra 1 phương pháp hay nhất để dạy nó , như thế mới là giáo viên có ..trình !

Trong khi nếu tìm hiểu sơ sơ thì có trên 20 phương pháp ” có kiểm chứng khoa học” là có thể áp dụng cho trẻ – còn những phương pháp ” bá láp” hay “râu ông nọ cắm cằm bà kia” đem cách trị liệu của trẻ bại não mang ra chữa cho trẻ tự kỷ thì khỏi nói nhưng cái thứ này vẫn cứ ung dung tung hoành ngang dọc – mở hết hội thảo này đến khóa học kia – để móc túi các phụ huynh ( có khi cả giáo viên, chuyên viên hay bác sĩ ) theo học để mong tìm ra điều thần kỳ !

( trẻ đặc biệt đang tập làm việc nhà )

Nếu như có một phương pháp trị liệu hay giáo dục hiệu quả , thì có lẽ ở những nước có nền y học và tiến bộ vào bậc nhất như Hoa Kỳ , nơi đào tạo ra biết bao chuyên viên cao cấp, các tiến sĩ khoa học hàng đầu thế giới , không chỉ chữa hết cho trẻ Tư kỷ ở Mỹ mà còn có thể qua Việt Nam mở lớp huấn luyện chữa hết cho trẻ em Việt Nam rồi – ( nhưng thực tế như thế nào ? )

Mà tại sao đã bao năm qua, chúng ta vẫn cứ mãi miết đi tìm ” cánh cửa thần kỳ” ở những nguồn lực từ bên ngoài, từ những phương pháp rấ khoa học nhưng xa lạ ( và độc quyền )vui mà không hề nghĩ nó lai có thể đến từ những tác động do chính chúng ta là phụ huynh các em, bởi vì chúng ta không thể tiêu hóa được một quan điểm : Phụ huynh mới là người có thể đem lại điều tốt nhât cho con mình ! Nhưng để có được điều thần kỳ đó, không phải là những phương pháp bí mật, hay những phương pháp đến từ Mỹ, Úc, Anh, Pháp …mà chúng ta hăng hái bỏ ra hàng chục ngàn dollar để theo học. mà nó lại đến từ những hoạt động đơn giản trong gia đình ( mà chúng ta lại coi thường vì nó ít tốn kém ) , miễn là nó được tiến hành dựa trên chính năng lực, tính cách và sự phát triển của trẻ qua 4 giai đoạn ( giác quan – vận động – ngôn ngữ – giao tiếp ) Điều khó nhất chính lại là điều đơn giản nhất.

Hãy là một phụ huynh thông minh, biết chăm sóc hướng dẫn con một cách tốt nhất thông qua những hoạt động đơn giản, ít tốn kém nhất. Đó chính là các hoạt động bình thường trong gia đình, mà trẻ đặc biệt phải được hướng dẫn từng bước một mới có thể thực hiện được. Sau khi các em đã thực hiện tốt, hãy kiên trì với những bài tập để điều chỉnh giác quan, vận động để có thể phát triển khả năng ngôn ngữ và giao tiếp.

CVTL. LÊ KHANH

Một kế hoạch can thiệp là một chương trình dựa trên những nguyên tắc giống nhau, kỹ thuật như nhau nhưng các biện pháp tác động với trẻ, các phương pháp vận dụng cho trẻ sẽ có sự khác biệt tùy theo mỗi trẻ ( tình trạng – năng lực – nhận thức ) và phải được vận dụng một cách  linh hoạt cùng với sự phát triển của trẻ trong quá trình can thiệp.

(more…)