Trong dòng chảy của lịch sử, cuộc đời tôi cũng như những người cùng trang lứa cái tuổi 65, biến cố 1975 như một bước ngoặc tàn nhẫn đã làm thay đổi biết bao số phận. Với tôi đó củng là một biến cố thay đổi cuộc đời. Điều may mắn là trong 20 năm đầu cuộc sống, tôi được hấp thu hai nền tảng giáo dục tuyệt vời :

• Nền tảng giáo dục nhà trường từ tiểu học, trung học đến một năm đầu của ngưỡng cửa đại học, của VNCH. Dù chưa hoàn thiện như những bậc đàn anh, nhưng cũng giúp cho tôi những kiến thức cơ bản về nhận thức để có thể trôi trên dòng đời mà không bị những dòng xoáy của sự vô cảm và vong thân rồi mất định hướng như rất nhiều những bạn trẻ sau này.
• Nền tảng giáo dục ngoài trời của phong trào Hướng Đạo, dù chỉ hơn 10 năm tham gia ( từ 1968 – 1975 và 2 năm sau đó từ 1991 – 1993 ) Chính những kỹ năng sống của phong trào HĐ đã giúp tôi từ một cậu bé nhút nhát, thụ động, hướng nội và không có tài cán gì, đã trở thành một thanh niên khéo tay có thể thích nghi với những xáo trộn trong cuộc đời một cách tự tin.

Nhờ hai nền tảng đó mà sau này dù có nhiếu biến cố xáo trộn trong cuộc sống cũng không làm tôi mất đi những giá trị sống cơ bản của con người. Cho đến nay, nhìn lại những gì mình đã trải qua các giai đoạn trong cuộc sống, thì mỗi một giai đoạn dù khác biệt, nhưng cũng tạo ra những vốn liếng cho các giai đoạn sau .

Sau gần 10 trôi nổi với đủ thứ nghề tạm bợ thì  những năm tháng làm việc ở Bệnh Viện Tâm Thần ( lúc đó là Trung tâm sức khỏe Tâm thần ) đã tạo cho tôi nền tảng và những hiểu biết dù rất hạn chế, nhưng cũng đủ làm cơ sở để bước vào một lĩnh vực cực kỳ thú vị : Ngành tâm lý lâm sàng trẻ em với một người thầy mà tôi luôn kính trọng : Cố BS Nguyễn Khắc Viện, một nhà văn hóa lớn của Việt Nam.

Lần dầu tiên được đặt chân ra Hà Nội vào những năm 1991 – 1993, rồi 1995 cho đến 2000 để học tập và có được một học bổng ở Pháp trong Lĩnh vực Tâm lý Lâm sàng trẻ em, đã giúp tôi xác định được hướng đi của cuộc đời. Có thể nói, so với bây giờ thì những kiến thức và thông tin về tâm bệnh lý trẻ em, những rối nhiễu tâm lý và nhất là những hiểu biết về một dạng trẻ đặc biệt là trẻ Tự kỷ hay rối loạn phát triển là rất  sơ khai , nhưng đó là những giá trị nền tảng , mà cho đến nay , sau gần 30 phát triển, ngành tâm bệnh lý trẻ em, ngoài trừ những bước tiến do nhu cầu của xã hội về trẻ tự kỷ hay trẻ Chậm phát triển Trí Tuệ, về cách đánh giá, các phương pháp can thiệp . Thì những kiến thức về tâm lý trẻ em hay các rối nhiễu tâm lý vẫn không khác mấy so với với những năm 90 và đầu thập niên 2000.

Bước tiếp theo là tôi theo học ngành Công Tác Xã Hội khóa đầu tiên năm 1992 – dù chỉ một thời gian ngắn hơn 3 năm cũng giúp tôi có được những kiến thức nền về ngành CTXH, một lĩnh vực cũng non trẻ không kém gì so với ngành Tâm lý lâm sàng Trẻ em . Nhưng nhờ có sự thúc đẩy của các NGO nước ngoài có trụ sở tại Việt Nam, hoạt động mạnh mẽ trong giai đoạn đó mà ngành CTXH phát triển vượt bậc, vươn tầm ra khắp đất nước và đào tạo ra nhiều nhân tố tích cực với trình độ kiến thức sâu rộng cũng như tạo ra được những biến chuyển tích cực trong xã hội.

Với những kiến thức về Công Tác Xã hội, tôi tham gia vào trong lĩnh vực Giáo dục kỹ năng sống để sau đó, theo nhu cầu xã hội đã tạo thành một trào lưu phát triển các hoạt động Giáo dục kỹ năng sống rầm rộ tại các thành phố lớn, tạo ra những khóa huấn luyện như Học Kỳ Quân Đội , các chương trình đào tạo “thần đồng” như Tôi tài giỏi, tôi khác biệt …dường như đã thổi một luồng gió mới vào các giá trị sống, các kỹ năng mềm cho thanh thiếu niên từ những năm 2010. Nhưng đến nay tiếc thay hoạt động giáo dục KNS trong nhà trường cũng như ngoài xã hội lại đi vào những lối mòn của cách dạy hàn lâm, lý thuyết nhiều hơn thực hành và gần như là những “phong trào mì ăn liền” . Điều này không góp phần được bao nhiêu cho sự phát triển một nhu cầu thiết yếu của trẻ em ngày nay : Đó là việc hình thành nhân cách để trở nên một học sinh tự tin và chủ động trong cuộc sống. Giúp trẻ thoát ra được hai hội chứng tai hại : Hội chứng con cưng và hội chứng Gà công nghiệp.  Cũng như  một vấn nạn chưa có lời giải : Nạn nghiện Games online khi mà mạng lưới Internet phát triển như vũ bão và thế giới kỹ thuật số ngày càng xâm nhập vào cuộc sống tại mỗi gia đình, đem lại những tiện ích nhưng đồng thời có những tác hại không hề nhỏ.

Có một điều cũng gọi là may mắn, dù chưa được công nhận nhưng phong trào Hướng Đạo, từ những hoạt động dè đặt trong buổi đầu phục hoạt những năm 1993 – 94. Đến nay cũng phát triển mạnh mẽ ở các thành phố lớn, chủ yếu trong Miền Nam từ Huế trở vào. Hà Nội cũng có được một vài đơn vị, đã góp phần vào việc hướng dẫn kỹ năng sống với các hoạt động ngoài trời cho một số các bạn trẻ. Cho dù so với trước 1975 chưa có được một hệ thống đào tạo bài bản từ lứa tuổi trẻ em cho đến thanh thiếu niên, thì Hướng đạo trong giai đoạn này cũng góp phần giúp cho các bạn trẻ có được những giá trị sống tích cực.

Một trong những giai đoạn hoạt động nhiều cảm xúc nhất, khiến tôi đầu tư nhiều năng lực nhất, nhưng lại gặp phải những thất bại cay đắng nhất là giai đoạn tổ chức một đơn vị Giáo dục Kỹ năng Sống và tư vấn tâm lý tại TP Vũng Tàu. Có thể nói, đây là một nỗ lực với nhiều mơ mộng nhất, và những cách tổ chức “tài tử” nhất ! Nhưng đã giúp tôi rút ra một bài học sâu sắc là không nên làm gì những điều quá tầm, không nên ôm đồm quá nhiều việc trong cùng một lúc.

Người ta thường nói : Có đam mê là có tất cả, nhưng thực ra đam mê chỉ là một động lực khiến ta có thể dám bước đi, nhưng nếu không có đủ kiến thức và vốn liếng cả tinh thần lẫn vật chất thì chắc chắn sẽ đưa đến những thất bại. Đặc biệt là kỹ năng làm việc nhóm mà tôi cũng như bao nhiêu người Việt Nam khác, không biết, không thể và có khi không muốn vận dụng. Chính điều này khiến cho hầu hết các hoạt động trong lĩnh vực Tâm lý, Giáo dục đặc biệt cũng như Giáo dục Kỹ năng sống đều manh mún, mạnh ai nấy làm, không hình thành nổi những hệ thống mạng lưới có thể hỗ trợ và làm việc cùng nhau.

Điều này không thể trách bất cứ một thế hệ nào, vì cho đến tận bây giờ, từ các tập thể nhỏ cho đến các công ty lớn, các tổ chức đơn giản của trẻ em trong lớp học cho đến các tập thể lớn ngoài xã hội, thì khả năng làm việc nhóm ở mỗi tập thể là điều hiếm có ! Sự thành công ở một đơn vị nào đó, phần lớn là dựa vào tài năng của những người tổ chức cộng với sự may mắn của thời cuộc, hơn là do kết quả làm việc của một Team đoàn kết, găn bó.  Điều này cho thấy đó chính là tâm lý  của người Việt : tinh thần gia đình vượt lên trên tinh thần tập thể ! Những tổ chức hay công ty gia đình, hoặc vận hành theo tinh thần gia đình  dễ điều hành và ổn định  hơn các công ty tập thể hoạt động theo tinh thần đồng đội!

Sau giai đoan “nép mình” trong thành phố Biển thì cũng một bước ngoặc khác tạo cho tôi cơ hội bước ra ngoài xã hội, một mình một kiếm để “vuốt râu hùm” đi đào tạo, huấn luyện ở các thành phố chủ yếu là ngoài Bắc từ năm 2014.  Hoạt động này đã cho phép tôi được rong chơi nhiều địa danh, thắng cảnh và thưởng thức những món đặc sản khắp nơi, biết thêm nhiều người, nhiều tấm gương về học tập và lập nghiệp của các bạn trẻ. Cũng học được nhiều bài học về tình người…Đồng thời là dịp bước vào một tập thể thật dễ thương và gắn kết : Trung Tâm Giáo dục Kidstime với những hoạt động và những kỷ niệm khó quên.

Cũng giống như phong trào giáo dục kỹ năng sống, những hoạt động của tôi cùng các lớp tập huấn về tâm lý và giáo dục đặc biệt, đã tạo nên một làn sóng tập huấn của các “cao thủ võ lâm” vốn dĩ xưa nay “đóng cửa luyện công” nhưng nhờ cú huých của một chuyên viên tâm lý ham chơi, mà các anh hùng hảo hán đã bung ra với rất nhiều các buổi huấn luyện, đào tạo .. hội thảo, tọa đàm… đủ loại. Nhờ đó đã giúp cho rất nhiều các bạn sinh viên có cơ hội biến thành giáo viên giáo dục đặc biệt, chỉ sau vài khóa huấn luyện, cũng như giúp cho nhiều phụ huynh mở rộng kiến thức, không chỉ để mang về dạy con, mà còn có thể mở lớp, mở trường, mở ra các khóa đào tạo tại địa phương với tinh thần : Điếc không sợ súng ! Nhưng cũng là một trào lưu khiến cho hoạt động giáo dục trẻ đặc biệt trăm hoa đua nở, với những điều tiêu cực bên cạnh những giá trị tích cực, giúp ích cho nhiều gia đình cải thiện được tình trạng con em,  và cũng khiến cho không ít gia đình “tiền mất, hy vọng tan” tiếp tục hành trình “vái tứ phương” với những phương pháp thần kỳ chưa kiểm chứng ngày càng nở rộ, nhờ một cái chợ trời cực kỳ rộng lớn : Mạng xã hội Face book!

Tôi là người không thích cách hoạt động “theo phong trào” nhưng lại vô tình là một thành viên trong giai đoạn đầu của những hoạt động tạo ra các phong trào : Đầu tiên là phong trào thành lập một loạt các trường Tương Lai  ( Dạy trẻ Chậm phát triển ) rồi các trường Hy Vọng ( dạy trẻ Khiếm Thính ) của thập niên 1990 – 2000 của BV Tâm Thần TPHCM. Sau đó là các trung tâm dạy kỹ năng sống của thập niên 2010 cho đến nay. Rồi cũng là một tác nhân tạo ra hàng loạt các khóa huấn luyện trong lĩnh vực can thiệp, giáo dục trẻ đặc biệt .

Từ khi làm việc trong lĩnh vực tâm lý trẻ em và giáo dục đặc biệt,  tôi chưa hề thành công ở bất kỳ cơ sở  nào ! Nhưng cũng có thể nói mình như một kẻ khai phá với những bước chân đầu tiên, để rồi trong các cơ sở đó, những người kế tiếp với tài năng và kinh nghiệm hơn hẳn, đã đem lại thành công cho nhiều hoạt động khác nhau trong phạm vi tâm lý lâm sàng và Giáo dục đặc biệt. Điều này cũng có thể nói là nỗi buồn, nhưng “tri túc, tiện túc, đãi túc hà thời túc ! Nhìn những nơi mình đã từng ngồi xuống đứng lên, nhỏ những giọt mồ hôi cho đến vắt kiệt chất xám để tạo ra những giá trị, mà nay vẫn hoạt động một cách tốt đẹp, thì cũng cảm thấy vui và hài lòng vì đó cũng gọi là cống hiến !

Cho đến nay, đầu đã hai thứ tóc, đã vấp ngã nhiều phen, đã có nhiều giấc mơ không thành, nhưng cái nết đánh chết không chừa , lại tiếp tục đưa tôi đến một vùng đất xa lạ, nhưng ngày càng gắn bó – Vùng Chợ Mới An Giang với những người dân hiền lành chất phác cởi mở , lại tạo cho tôi những ước mơ không hề nhỏ : Có một cộng đồng phát triển cho các trẻ đặc biệt.  Đây là một quan điểm có nhiều khác biệt với cái nhìn chung về trẻ Tự kỷ hay trẻ đặc biệt. Hầu hết các gia đình cũng như các tổ chức giáo dục, đều mong muốn đưa trẻ tự kỷ vào hội nhập trong cuộc sống bình thường, với những trẻ có mức độ nhẹ thì điều đó là không khó. Nhưng từ mức độ trung bình cho đến nặng, thì việc cố gắng can thiệp hay trị liệu để “thoát khỏi tự kỷ” là một hành trình viễn tưởng. Sau giai đoạn can thiệp sớm khi bước vào lứa tuổi thiếu niên, thì cho dù có được một khả năng và kiến thức nhiều hay ít, thì các em vẫn không thể tự mình quản lý cuộc đời qua những mối quan hệ giao tiếp xã hội, mà vẫn phải lệ thuộc vào gia đình.  Cũng có người nghĩ đến mô hình “Làng Tự kỷ” để giúp đỡ các em có những hoạt động đời thường một cách an toàn trong một không gian tách biệt. Nhưng trong xã hội Việt Nam, thì kỹ năng làm việc nhóm vẫn là một hạn chế muôn đời, cho nên đó cũng sẽ là những kế hoạch chỉ khả thi trên …lý thuyết !

Một năm gắn bó với vùng Chợ Mới – An Giang, trong ngôi nhà Diệp Quang, chưa phải là nhiều , nhưng với những người xung quanh, tuy vẫn chưa phải là một Team hoàn hảo, nhưng với lòng tôn trọng, sự cần cù, tinh thần yêu thương các trẻ đặc biệt như con cháu trong nhà , và nhất là với những định hướng phát triển : Biết người, biết ta của ban giám đốc và tinh thần cầu thị, học hòi của đội ngũ nhân sự ở đây, thì lại một lần nữa, giấc mơ chưa mòn lại tiếp tục hình thành từng bước một.

Còn sống là còn hy vọng – Nỗ lực rồi cậy trông – Không đặt tất cả quả trứng vào một cái rổ và biết người – biết ta . luôn là những giá trị giúp tôi bước đi trong cuộc sống hôm nay và ngày mai.

Lê Khanh .Viết cho một ngày vui –

Chiều CN 07/6, đi dự buổi họp mặt cựu sinh viên của khoa Phụ Nữ Học ( sau 2 năm đổi tên là khoa Xã Hội học còn nay là khoa Xã hội học – Công tác Xã hội – Đông Nam Á học ) của trường Đại học Mở – Bán Công TPHCM. Ngồi nhìn các bạn cũ, thầy cô xưa … chợt nghĩ đến những điều đầu tiên trong cuộc đời  và nhận ra là mình có lắm cái đầu tiên.

Cái việc đầu tiên là sau khi học xong lớp 12, đã dự thi kỳ thi tú tài theo hình thức trắc nghiệm, đầu tiên và cũng là cuối cùng của chế độ VNCH. Đến năm 1974, cũng lại trở thành sinh viên của trường ĐH Nhân văn & Nghệ Thuật ( của Viện Đại học Minh Đức ) cũng là khóa đầu tiên và cuối cùng vì kết thúc nửa chừng do biến cố 1975..

Từ 1975 – 1985 sau gần 10 năm lận đận trong dòng đời – Bắt đầu việc làm tại Trung tâm Sức Khỏe Tâm Thần TPHCM ( Sau lại đổi tên là Bệnh viện Tâm Thần )  Lại là người đầu tiên mở một ngôi trường cho trẻ Chậm phát triển dưới tên Trường Tương Lai Q,1  theo mô hình “ Phụ huynh tự nguyện đóng góp “ và cùng với chính quyền địa phương quản lý trường, khác với cách tổ chức của hệ thống trường Tương Lai của các quận khác..

Đến 1992 khoa Phụ nữ học ( thực chất là ngành Công Tác Xã Hội ) mở lớp về CTXH đầu tiên – tớ cũng là sinh viên của khóa đầu tiên và cũng là cuối cùng của danh xưng Phụ Nữ học ( 2 năm sau đổi thành khoa Xã hội học ).

Với cái tính thích đi đây đó – Tớ cũng là nhân viên được cử lên Đà Lạt cùng với hội Phụ Nữ tỉnh Lâm Đồng và các Soeur dòng Vinh Sơn – mở ra ngôi trường “ Hoa Phong Lan” là trường đầu tiên dạy trẻ Chậm phát triển tại TP Đà Lạt ( 1987) .  Hoạt động này cũng là động lực thúc đầy cho một số địa phương mở ra các trường chuyên biệt cho trẻ Chậm phát triển sau này ( lúc đó chưa có khái niệm về trẻ Tự kỷ ) dưới cái tên chung là trường chuyên biệt Tương Lai .

Hệ thống các trường dạy trẻ Khiếm Thính có tên Hy Vọng, cũng là xuất phát từ một lớp học tại khoa tâm thần trẻ em 197 Phan Đăng Lưu – nơi tớ công tác , sau đó chuyển sang trường Tương Lai Quận 1, rồi tách riêng ra thành 2 đơn vị là trường chuyên biệt Hy Vọng Bình Thạnh và trường chuyên biệt Hy Vọng 1 tại Nhà Thờ Đức Bà – Q.1 .

Đến năm 1991 – một bước ngoặc lớn trong cuộc đời đến với tớ khi  tham dự hội thảo “ Nghiên cứu về tâm lý Lâm sàng Trẻ em Việt Nam” do trung tâm Nghiên cứu Tâm lý trẻ em của BS Nguyễn Khắc Viện ( ra đời năm 1989 ) lần đầu tổ chức tại Hà Nội.  Trung tâm NT ( Nghiên cứu Tâm Lý Trẻ em ) cũng là một NGO đầu tiên của Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực tâm lý lâm sàng trẻ em – một lĩnh vực mới mẻ của VN

Sau hội thảo, quay về Sài Gòn, từ giã Trung tâm Sức Khỏe Tâm thần , nơi có nhiều kỷ niệm đáng nhớ (buồn nhiều hơn vui ) ,cũng là người tham gia tổ chức văn phòng NT2 ( chi nhánh của NT Hà Nội ) lần đầu tiên mở ra và hoạt động như 1 phòng khám tâm lý tự chủ về tài chính tại TP HCM từ 1993 cho đến năm 2001  . ( Tớ du học bên Pháp năm 2000 )

Trong vai trò một chuyên viên Tâm lý , tớ cũng hoạt động trong ngành công tác xã hội với dự an Tương Lai – nơi tổ chức tư vấn hướng nghiệp cho trẻ đường phố ( một trong nhóm trẻ có hoàn cảnh khó khăn đặc biệt ) cũng là 1 hoạt động đầu tiên trong lĩnh vực này. Sau đó là vai trò của chuyên viên tham vấn cho người nhiễm HIV tại Trung tâm Y Tế Quận 7 .trước khi lên đường qua Mỹ năm 2007 ( lần đầu và chắc cũng là lần cuối ).

Đến năm 2010, lại được mời tham gia hoạt động trong vai trò chuyên viên tâm lý – giáo dục tại trường LiMa  , một đơn vị trực thuộc hệ thống PACE ( Một đơn vị đào tạo doanh nghiệp ) – Lima cũng được xem là đơn vị đầu tiên trong lĩnh vực giáo dục kỹ năng sống cho các Phụ huynh và trẻ em từ Mẫu Giáo – Tiểu học và Trung Học. Dù chỉ hoạt động được 1 năm, nhưng Lima được xem là nguồn thúc đầy cho các đơn vị khác trong hoạt động huấn luyện Kỹ Năng sống phát triển ồ ạt trong thập niên 2010 – 2020.

Sau Lima – lại do một cơ duyên đẩy đưa để đến với thành Phố Vũng Tàu , cùng với một số “ bạn hữu” mở ra trung tâm “ Rồng Việt Vũng Tàu” cũng là đơn vị đầu tiên tại TP Biển trong hoạt động giáo dục Kỹ năng sống cho học sinh và tư vấn tâm lý cho trẻ đặc biệt.  Sở dĩ có cái tên Rồng Việt Vũng Tàu là do khi khời xướng, tớ có hợp tác với Cty cổ phần Rồng Việt tại Sài Gòn , và cũng là người đưa ra  các hoạt động can thiệp cho trẻ đặc biệt tại đây, để từ hạt giống này, Cty Rồng Việt với chiến thuật phát triển qua việc hợp tác với các cơ sở địa phương để mở ra hàng loạt các Trung Tâm Rồng Việt ở các quận nội thành và ở các tỉnh. ( 24 chi nhánh TPHCM và 26 chi nhánh các tỉnh ).

Sau hơn 3 năm với quá nhiều sóng gió, xung đột và cảm xúc tại Vũng Tàu ( vẫn là buồn nhiều hơn vui ) … Lại cũng do “ cơ duyên” mà về Sai Gòn mở ra các khóa huấn luyện cho Giáo viên và phụ huynh trẻ Đặc Biệt năm 2015.  Ban đầu, chỉ nghĩ là mở ra cho GV tại Sài Gòn, nhưng sau khi giới thiệu lên Face book – thì các phụ huynh ở Hà Nội đã có đề nghị tổ chức . Thế là bắt đầu cho một chuỗi hành trình tập huấn và hội thảo được thực hiện tại hầu hết các tỉnh thành khu vực phía Bắc, từ Móng Cái, Lào Cai, Thái Nguyên , Lạng Sơn…cho đến Hải Phòng,  Thanh Hóa, Vinh  và các tỉnh miền Trung như Đà Nẵng – Nha Trang  rồi Pleiku , Buôn Mê Thuột  Tây Ninh và các tỉnh Miền Tây  như Cần Thơ, Cà Mau …

Hành trình rong duổi, vừa tập huấn vừa đi chơi của một anh chuyên viên tâm lý “ độc hành đại đạo” với các khóa tập huấn có lẽ cũng hấp dẫn , khiến các “chuyên gia” động lòng, để rồi sau đó rất nhiều các “cao thủ võ lâm” của các đơn vị Nhà nước cũng như tư nhân, nhảy vào hoạt động  “huấn luyện tập huấn” trong lĩnh vực Giáo dục đặc biệt – mở ra phong trào huấn luyện rất sôi nổi cho đến tận ngày nay.

Cũng trong thời gian “ chìm đắm” trong các hoạt động đó , lại có 2 hoạt động “nhớ đời” là tham gia với Công ty Giáo Dục Kidstime ( Hà Nội ) với vai trò phó chủ tịch hội đồng chuyên môn – để mở ra chi nhánh Kidstime Bình Thạnh tại TP.HCM. Hoạt động thứ 2 đáng nhớ hơn và sau một buổi nói chuyện “cho vui” lại đưa đẩy đôi chân đến với ngôi trường Bình Minh ở Từ Sơn – Bắc Ninh với vai trò chuyên viên – được làm quen với 1 cô giáo đặc biệt để có những buổi chém gió say sưa hơn 3 giờ và những buổi hội thảo từ 9h sáng đến tận 17h chiều mà người dự vẫn còn chưa muốn chấm dứt. Cũng có thể gọi là những chuyện đầu tiên… với nguồn cảm hứng này, sau cuốn sách đầu tiên viết về Trẻ đặc biệt là cuốn “ Trẻ Tự kỷ – những thiên thần Bất Hạnh năm 2004 – sau đó là hơn 10 đầu sách về giáo dục và giáo dục đặc biệt ( 2004 – 2012)  , thì mãi đến 2019 tớ mới tiếp tục cầm viết để có tập sách : Cùng con vượt qua hàng rào Giao Tiếp.

Đến hôm nay, khi quá tuổi về hưu, lại lặn lội xuống huyện Chợ Mới tỉnh An Giang – để phụ trách vai trò GĐ Chuyên Môn cho một trung tâm lần đầu tiên mở ra ở một thị trấn miền Tây Nam bộ với diện tích 3000 m2 và đầy đủ cả 3 lĩnh vực : Y Tế – Tâm Lý – Giáo dục với các khu vực sân Chơi ngoài trời, Phòng Tâm vận động ,phòng can thiệp giáo dục cá nhân và khu Phục hồi chức năng cùng các công trình phụ trợ như hồ bơi, vườn cây ăn trái vườn rau xanh và vườn hoa.  Đây thực sự là một điều mơ ước của tớ trong suốt hành trình gần 30 năm hoạt động trong lĩnh vực này để lại có thể bắt đầu “nghĩ ra” những cái “đầu tiên” trong các kế hoạch can thiệp – giáo dục – hướng nghiệp cho trẻ đăc biệt và sau này là trẻ em nghèo tại địa phương.

Nhìn lại quãng đời đã qua, gắn bó với ngành tâm lý và giáo dục đặc biệt – với những sáng kiến và đóng góp trong những hoạt động đầu tiên – và dĩ nhiên là không thể gọi là hoàn thiện nếu so với những người tổ chức những hoạt động sau này trong lĩnh vực GDĐB . Một lĩnh vực thực sự phức tạp, đa dạng và khó khăn…Đòi hòi sự tham gia và phối hợp của nhiều tổ chức, nhiều chuyên viên đa ngành, ( Y tế – Giáo dục – Tâm lý ) cho đến nay vẫn chưa thể nói là ổn định, dù đã có những bước tiến vượt bực, mà những người tiên phong như tớ không thể hình dung được trong những năm của các thập niên trước đây.

Dẫu sao thì cho đến một ngày nào đó nếu có thể “rửa tay – gác kiếm” tớ vẫn cảm thấy hài lòng về những điều đầu tiên mà mình đã làm được – và cũng thỏa lòng với con đường lận đận gian nan mà tớ đã trải qua trên đất khổ, để không phải nuối tiếc con đường mà mình đã chọn vào năm 1990 – con đường của một chuyên viên tâm lý lâm sàng trẻ em.

Lê Khanh – Nhớ hoài niệm để xây ước mơ.

Một năm tổng kết, từ những năm 20 14 – 15 là thời điểm tớ bắt đầu bước chân vào “cõi giang hồ” với những chuyến đi ra miền Bắc và miền Trung. Đến năm 2019 thì có lẽ đây là năm mà tớ đi nhiều vùng của đất nước nhất, đi từ Nam ra Bắc, từ đồng bằng Cửu long lên đến vùng đất đỏ Tây Nguyên, với những chuyến đi trải dài từ Lạng Sơn cho đến tận Đất Mũi Cà Mau . Một năm của những chuyến đi, không có tháng nào là không có một chuyến rời khỏi Sài Gòn .

Thử điểm lại cho vui :  Xuất phát từ Tháng 01 – cùng gia đình và các bạn hữu của sếp xuống thăm Làng Hoa Sa đéc – Qua Tháng 2 thì bay ra Hà Nội dự buổi ra mắt cuốn sách : Cùng con vượt qua hàng rào Giao tiếp – một cuốn sách viết và in tốc hành trong vòng 3 tháng cuối năm 2018, với rất nhiều kỷ niệm nhớ mãi không quên. Sau đó là lên Bắc Ninh dự hội Lim với các bài hát Quan họ trong cái rét của những ngày cuối đông đất Bắc. Đến Tháng 3 thì một chuyến xuống Bình Dương để nói chuyện hạnh phúc Gia đình tại nhà văn hóa Huyện,  sau đó lại ra Hà Nội  – được cho đi một vòng Quảng Ninh thăm chùa Ba Vàng một ngôi chùa lộng lẫy và có doanh thu về du lịch Tâm linh vào hạng top Việt Nam, trước khi vòng qua Lạng Sơn ăn cưới một bạn giáo viên.

Đến Tháng 4 tiếp tục xuống Cà Mau và được đi thăm vùng Đất Mũi – nơi tận cùng của nước Việt, với một khu du lịch sinh thái mà ta chỉ nên đến một lần cho biết. Tháng 5 thì có một chuyến đi bình thường ra Vũng Tàu, nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm vui buồn của 3 năm dốc sức và đến 2015  từ giã ra đi với những vết thương lòng không bao giờ khép kín.  Qua tháng 6 một tháng đi hết núi lại đến biển, từ khu du lịch Victoria tuyệt đẹp ở núi Sam Châu Đốc với gia đình, để rồi sau đó lại bay ra Từ Sơn – rồi chay xuống Bỉm Sơn trong một kỳ tập huấn mà chơi nhiều hơn dạy ! rồi chạy lên Lạng Sơn để gặp một số chuyện đau lòng của những kẻ kinh doanh trong lĩnh vực GDĐB.

Qua tháng 7 – lần đầu tiên lên TP Pleiku – vùng  đất Tây Nguyên hùng vĩ với những ngọn thác nổi danh… rồi lại quay về Cà mau trước khi bay ra vùng đất Từ Sơn – Bắc Ninh quen thuộc.  Đến tháng 8 thì cũng lần đầu lên TP Ban Mê Thuột với nhiều ước vọng, nhưng lại nhận được những thất vọng tràn trề với những mong ước không thành.

Tháng 9 lại bất ngờ quay lại Vũng Tàu với một dự án đầy mơ mộng, hy vọng sẽ được một chốn bình yên nhưng rồi lại sớm thất vọng với những kế hoạch được vẽ trên giấy. Có lẽ đây sẽ là sự kết thúc cho những kế hoạch xây dựng và phát triển nơi thành phố biển này.  Thang 10 lại bay ra với một kế hoạch tập huấn thường niên tại Trung tâm Hướng Dương – đây là lần thứ tư đến với Đà Nẵng và cũng là lần thứ 2 đến Đà Nẵng là bị “ trúng thương” – lần trước vào năm 2017,  lần này là cảm cúm, nôn ói sau khi uống cafe, và sau đó là một kỷ niệm cười ra nước mắt với hãng may bay Bamboo, được ở lại chơi đến 7h  – trước khi bò ra Từ Sơn dưỡng …thương !

Tháng 11 – lần đầu xuống huyện Chợ Mới An Giang để lại bắt đầu hành trình hỗ trợ chuyên môn cho một trung Tâm  sắp khai trương tại vùng đất là thánh địa của Phật Giáo Hòa Hảo, nhưng cũng là nơi có các nhà thờ Công giáo cổ kính có từ đời vua Minh Mạng . Tớ được đến thăm các di sản tôn giáo vùng sông nước, để cảm nhận được sự bình dị, và dân dã trong các kiến trúc đền chùa, khác hẳn sự cầu kỳ, màu mè ở các đền chùa Phương Bắc.  Tháng 12, tháng cuối cùng của năm lại làm một hành trình ra Bắc Ninh, lần này có một bạn đồng hành là một phụ huynh trẻ tự kỷ, anh đi cùng để tham dự một cuộc hội thảo truyền động lực cho các phụ huynh Kinh Bắc .  rồi sau đó quay về Sài Gòn với một buổi chia sẻ tại trung tâm GDĐB Năng Khiếu Sài Gòn.  Cuối cùng là một đợt tập huấn tại TT Diệp Quang  Chợ Mới – An Giang để bắt đầu một dự án mới sẽ triển khai trong nẳm 2020. Mong rằng đây sẽ là dự án cuối trong lĩnh vực GDĐB để sau đó có thể yên tâm nghỉ ngơi – Gác kiếm !

LÊ KHANH  31/12/2019

Trong cuộc hành trình đi tìm giá trị con người, để thấy và cảm những điều tốt đẹp – xấu xa. Sẽ có lúc chúng ta phải nhìn lại những điều được và chưa được trong cuộc sống của chính mình. Trong lĩnh vực tâm lý và giáo dục đặc biệt, cũng như những ngành khoa học khác, có những điều là giá trị hôm nay, thì ngày mai có thể lại bộc lộ ra những thiếu sót hay sai lầm, với những quan điểm can thiệp trẻ cũng thế, không có một cách tiếp cận nào có thể gọi là hoàn hảo, và cũng không có một phương pháp nào gọi là hiệu quả nhất. Bản thân người làm chuyên môn, không ai có thể tự nhận mình là số một trong một hay nhiều lĩnh vực khác nhau, và cũng không có ai là số một ! Ai cũng sẽ có những hạn chế, những sai lầm, thiếu sót, bất toàn. Điều cần thiết là phải thấy đươc, biết được và chấp nhận những điều ấy. Vì thế, khoa học luôn cần những phản biện, phê bình và góp ý đồng thời việc tự vấn và nội thị cũng là điều quan trọng mà mỗi nhà chuyên môn cần xem xét.

Với những người làm khoa học chân chính, thì các góp ý phản biện sẽ mang tính xây dựng và có sự tôn trọng, còn với những người không có thiện tâm, thì chỉ là những phê phán cay độc mang tính triệt hạ nhau. Nhưng dù tốt hay xấu, thì đều là cơ hội cho mình nhìn lại bản thân .
Trước hết, Trong các rối loạn về tâm lý thần kinh, thì rối loạn phát triển ở trẻ em được xem là một trong những triệu chứng phức tạp nhất và khó có một biện pháp chẩn đoán, đánh giá chuẩn mực nhất . Bởi vì hầu hết các chứng bệnh từ sinh lý đến tâm lý đều có thể tìm kiếm, nghiên cứu ra được nguyên nhân của nó. Trong khi đó cho đến nay, khoa học vẫn chưa tìm ra đâu là nguyên nhân chính, đâu là những triệu chứng chính để có thể xác định là các chứng rối loạn phát triển là do đâu ? dù ai cũng phải chấp nhận đó là một tình trạng rối loạn bẩm sinh ! Nhưng sau khi sinh thì tùy theo mức độ nặng hay nhẹ mà trẻ sẽ có những biểu lộ rõ ràng hay mơ hồ. Khó khăn nhất là với những trẻ không có những triệu chứng đầy đủ, mà chỉ là một vài yếu tố..Thậm chí trẻ còn có vẻ thông minh, nhanh nhẹn …nhưng rồi dần dà, khi đến giai đoạn phát triển vận động và ngôn ngữ, thì những khó khăn mới lộ ra, nhất là khi những hạn chế ấy lại được tiếp sức bằng các vấn đề đến từ bên ngoài, từ việc bố mẹ bận rộn kiếm ăn, không có nhiều thời gian chăm sóc, chơi đùa cùng con cho đến việc cho trẻ tiếp xúc quá sớm với các TV, điện thoại, Ipad mà mục đích đơn giản chỉ để trẻ ngồi yên, không quấy nghịch hay cho dễ đút ăn. Sau một thời gian như thế, bố me thấy trẻ chậm nói, thì lại nghĩ rằng là do các yếu tố này, và việc can thiệp chỉ đơn giản là đi tìm các giáo viên, các nhà chuyên môn để tập cho trẻ nói. Để khi trẻ “nói được” là vội vã cho đi học hòa nhập cho mau chóng trở nên “ bình thường” dù vẫn còn rất nhiều thứ “bất thường” nơi con !
Bắt đầu từ đó, những khó khăn của trẻ trở nên đa đạng thông qua các biện pháp cac thiệp với các mục tiêu khác nhau, đồng thời hình thành những quan điểm can thiệp khác nhau. Thế rồi, với suy nghĩ là tình trạng của bé do các tác động từ bên ngoài vào, hoặc nghĩ là bệnh thì phải có thuốc chữa, chí ít là các thuốc bổ thần kinh để trẻ dễ phát triển hơn và cũng bắt đầu từ đó, nhiều nghiên cứu thực và giả xuất hiện, nhiều biện pháp có kiểm chứng và chưa kiểm chứng xuất hiện như nấm sau mưa, ai cũng tìm cách thuyết phục những phụ huynh đang hoang mang, đang mong chờ những điều thần kỳ đến cho con mình bằng những lý luận có vẻ hấp dẫn và mang tính khoa học , để hứa hẹn với phụ huynh về hiệu quả chưa có chứng cớ hay thống kê đúng chuẩn mực !
Một vấn đề nữa là trong lĩnh vực “Rối loạn phát triển” thì đây là môt lĩnh vực đa ngành – bao gồm cả ngành Y , Giáo dục Đặc Biệt và tâm lý cùng các chuyên ngành hỗ trợ khác như Âm Ngữ – Vận Động – Nghệ thuật … đều có sự hiện hữu tùy vào từng thời điểm theo nhu cầu và mức độ của trẻ , vì thế cần có sự phối hợp với nhau và tôn trọng nhau. Với các trung tâm tại Pháp – Các CMPP là một trung tâm đa ngành ( Centre Medico – Psycho – Pedagogique ) Ở đó có 6 chuyên viên cùng làm việc với nhau trong một nhóm là Bác sĩ tâm thần nhi – chuyên viên tâm lý – chuyên viên Âm Ngữ, chuyên viên Tâm Vận Động, Giáo viên đặc biệt và Nhân viên Công tác xã hội – mà mỗi người có một vai trò, không ai quan trọng hơn ai, không ai là “số một ” luôn có sự tôn trọng, chấp nhận nhau.
Là một chuyên viên tâm lý , được đi sâu vào ngành tâm lý lâm sàng trẻ em và có những nghiên cứu về tình trạng rối loạn phát triển, thì rõ ràng trong gần 30 năm theo đuổi , tôi nhận thấy là có nhiều vấn đề mình đã lạc hậu, chưa theo kịp các quan điểm và kỹ thuật mới. Nhưng cũng chưa bao giờ tôi nghĩ mình là một chuyên gia “ đa ngành” hay là “ đỉnh cao” gì gì đó với 30 năm kinh nghiệm trong ngành. Quan điểm của tôi là lấy chính đứa trẻ làm trọng tâm và tất cả các biện pháp, kỹ thuật, tác động đều phải dựa theo sự phát triển và khả năng tiếp nhận của trẻ. Nói cách khác, khi chúng ta tiếp cận trẻ thì đứa trẻ sẽ là người cho chúng ta biết sẽ phải làm gì với trẻ . Việc quá tập trung vào một lĩnh vực nào đó, như ngôn ngữ, hành vi hay cảm xúc …thì phải dựa trên chính nhu cầu của trẻ, chứ không phải dựa trên sự mong muốn, dù chính đáng của phụ huynh, lại càng không nên dựa trên tài năng của một chuyên gia nào đó, trong một lĩnh vực nào đó. Là chuyên viên tâm lý, khi hướng dẫn các giáo viên hay phụ huynh, tôi không hướng dẫn họ với tư cách một chuyên viên trị liệu vận động ( OT ) để dạy họ kỹ thuật điều hòa cảm giác, không hướng dẫn họ trở thành chuyên viên Tâm vận động, hay chuyên viên Âm ngữ Trị Liệu, chuyên viên về hành vi ABA …vì tôi không có đủ khả năng và thẩm quyền ! mà tôi chỉ dựa trên cái nền phát triển tâm lý theo lứa tuổi để giới thiệu cho giáo viên và đặc biệt là phụ huynh cần hiểu rõ, hiểu đúng về các lĩnh vực này và biết quan sát, biết tiếp cận trẻ để cùng tìm ra những biện pháp đơn giản, ít tốn kém trong một quá trình đồng hành với trẻ một cách lâu dài. Nói một cách khác, là Phụ huynh cần phải hiểu về các rối loạn giác quan là gì, có ảnh hưởng gì đến hành vi, phàn ứng của trẻ hay không ? Vai trò của một hoạt động can thiệp về cảm giác là như thế nào ? Phụ huynh cũng cần biết các khó khăn về vận động ra sao, ảnh hưởng trên sự phát triển tâm lý của trẻ thế nào? Phương pháp giúp trẻ phát triển vận động là gì, nguyên lý của nó như thế nào Phụ huynh cần biết hạn chế về ngôn ngữ không phải chỉ là chậm nói, mà sự giao tiếp bằng lời và bằng ngôn ngữ cơ thể hay dấu hiệu cũng có vai trò quan trọng.
Trong bất kỳ thời điểm nào, trong bất kỳ buổi chia sẻ trao đổi hay hướng dẫn nào tôi đều đưa ra các kiến nghị như nhau, đó là :
– Phụ huynh chính là người có vai trò quan trọng nhất, cần thiết nhất trong việc giúp con bằng chính các hoạt động ngay tại gia đình mình. Phụ huynh cần tìm hiểu kỹ càng về những hạn chế và khả năng phát triển của con , để chọn ra những cách tiếp cận đơn giản, ít tốn kém và phù hợp với con mình. Sau đó có thể học hỏi, tìm kiếm các kiến thức để giúp con, chứ không phải là học trở thành “chuyên gia” để đi dạy lại cho các PH khác.
– Phụ huynh cần biết, trường hợp con mình là cá biệt, các nguyên tắc hay kỹ thuật là giống nhau, nhưng khi tác động cần phải biết rõ các điểm chính yếu để chọn ra sao cho phù hợp với con. Các kinh nghiệm đến từ các phụ huynh khác, ngay cả các kỹ thuật tác động đến từ các Giáo viên hay chuyên gia cũng chỉ là những kiến thức tham khảo, phải biết linh hoạt vận dụng tùy từng thời điểm, chứ không thể lấy những kiến thức, kinh nghiệm đã áp dụng cho trẻ này, trẻ kia để mang về áp dụng cho con mình theo kiểu đau đâu chữa đó, chỉ tập trung vào các hành vi tiêu cực cần dập tắt chứ không tìm kiếm các điều tích cực dù rất ít để phát triển lên.
– Giáo viên là những người hỗ trợ trong một số thời điểm trong ngày, giáo viên không phải là người dạy dỗ trẻ để có thể biết làm điều này, làm điều kia từ năm này sang năm khác … mà giáo viên với tấm lòng yêu thương, tôn trọng trẻ, giúp cho trẻ trong một thời gian có được những chuyển hóa với những biện pháp hoạt động vui chơi có chủ đích. Trẻ sẽ được khuyến khích phát triển giao tiếp, tự điểu chuyển các hành vi tiêu cực của mình, bằng không gian vui vẻ không ồn ào, yêu thương không chiều chuộng, bình yên không lạnh lùng và thoải mái không nghiêm khắc trong giờ can thiệp .
– Chuyên viên là những người định hướng, góp ý với giáo viên, tác động với trẻ dựa trên năng lực của trẻ để đưa ra những góp ý cho các biện pháp mà phụ huynh và giáo viên có thể áp dụng lên con, chứ không phải là người trực tiếp “ điều trị” cho trẻ, như các chứng bệnh về cơ thể mà bác sĩ là người can thiệp chính. Chuyên viên quan sát, đánh giá và đưa ra những tư vấn phù hợp với chuyên môn và nhận thức của mình, để chính phụ huynh nhận ra những điều gì cần làm và không nên làm cho con .
– Những tài liệu bài học, bài tập chỉ là các kiến thức cơ bản mà các chuyên viên đã tìm kiếm , đã điều chỉnh cho phù hợp với các trường hơp, mức độ khác nhau. Nó là các nguyên tắc chung, nên khi PH áp dụng cho con thì chính họ cần có sự nhận biết được khả năng tiếp nhận của con, để điều chỉnh và vận dụng một cách phù hợp nhất. Nó chắc chắn không phải là các kỷ thuật “thần thánh” để có thể “ điều trị hay can thiệp” cho con nói được sau một thời gian ngắn , cho con “trở lại bình thường” sau khi đã làm theo như lòng mong muốn của phụ huynh. Tài liệu, hay kiến thức nào cũng có những hạn chế nhất định và sẽ phải có những điều chỉnh theo thời gian.
Hành trình 30 năm trong lĩnh vực tâm lý, đủ cho tôi nghiệm ra những hạn chế, thiếu sót của mình và chắc chắn dù đã bước qua nữa phần sau của cuộc đời , thì mình vẫn phải biết chấp nhận những hạn chế trong nhận thức, trong chuyên môn, trong quan điểm để biết lắng nghe, chấp nhận và điều chỉnh. Điều quan trọng là vẫn phải tiếp tục học hỏi, từ các nhà chuyên môn, từ các giáo viên từ phụ huynh và ngay từ những đứa trẻ mà tôi có được cơ duyên tiếp xúc . Các em vừa là động lực cho bản thân, vừa là thách thức cần phải có những chiêm nghiệm. Biết chấp nhận những giới hạn của sự hiểu biết của bản thân để hiểu rằng thế giới của các em, của các trẻ đặc biệt là một thế giới với những khác biệt so với thế giới của chúng ta – Chỉ khi nào chúng ta hiểu về sự khác biệt đó, nhìn nhận như một thực thể để cùng nhau phát triển, chứ không phải bẻ gãy, uốn nắn để ép buộc trẻ bước vào thế giới bình thường để có thể làm được các điều bình thường một cách..không bình thường thì chừng đó chúng ta mới giúp cho trẻ phát triển được . Chúng ta không nên tìm cách can thiệp để thỏa mãn nhu cầu của bố mẹ, mà can thiệp để giúp con cái có được điều mà ai cũng mong đợi : Hạnh phúc được là chính mình !
Sau chuyến đi nhin lại bản thân
Lê Khanh