Các vấn đề tâm lý gia đình – Theo quan điểm trị liệu hệ thống
23/04/2011
Các dấu hiệu chẩn đoán tự kỷ
24/04/2011
Các vấn đề tâm lý gia đình – Theo quan điểm trị liệu hệ thống
23/04/2011
Các dấu hiệu chẩn đoán tự kỷ
24/04/2011

Hội chứng tăng động kém chú ý  (ADHD) là một tình trạng rối nhiễu về tâm lý khá phổ biến, chiếm tỉ lệ từ 3-6% ở trẻ em. Tình trạng này  xuất hiện khá sớm và thường gặp nhiều hơn ở các bé trai.

 

 

NGHĨ VỀ TÌNH TRẠNG TĂNG ĐỘNG – KÉM CHÚ Ý

Hội chứng tăng động kém chú ý (ADHD) là một tình trạng rối nhiễu về tâm lý khá phổ biến, chiếm tỉ lệ từ 3-6% ở trẻ em. Tình trạng này  xuất hiện khá sớm và thường gặp nhiều hơn ở các bé trai. Trẻ tăng động- kém chú ý thường có các biểu hiện rối loạn như hoạt động quá mức, khó kiểm soát hành vi, kém tập trung chú ý trong mọi lĩnh vực, đưa đến những khó khăn về ngôn ngữ, giao tiếp và các sinh hoạt khác.

Ở trẻ em đang tuổi đến trường, tỉ lệ có hội chứng  ADHD giao động từ 2% đến 16% và tỉ lệ trong cộng đồng (từ lứa tuổi trẻ em đến tuổi vị thành niên) là 10% đến 30%. Trong đó, tỉ lệ nam mắc bệnh gấp 3-4 lần so với nữ. Ở người lớn, tỉ lệ mắc bệnh khoảng 5%. . Ở Việt Nam hiện chưa có thống kê cụ thể nhưng ở Hoa Kỳ thì khoảng 50% trẻ em đến khám tại chuyên khoa tâm thần được chẩn đoán có tình trạng này. Tuổi dễ nhận thấy nhất là từ 5-12 tuổi vì đây là tuổi đi học cho dù tình trạng này đã có từ trước đó nhiều năm.

Hiện nay do việc phổ biến các phương tiện thông tin, nên nhều gia đình đã biết và quan tâm đến tình trạng này nhiều hơn ở con em mình, vì thế việc đưa đến khám tại các bệnh viện, trung tâm, phòng khám tâm lý .cũng đông hơn, tạo ấn tượng là tỷ lệ ngày càng cao. Thực ra số lượng trẻ hoạt động luôn tay chân này không tăng cao, nhưng do nhiều gia đình cứ nghĩ rằng đó là những hoạt động mang tính nghịch ngợm, hiếu động bình thường của trẻ nhỏ nên trước đây chưa chú ý lắm, đến khi trẻ đi học mới phát hiện ra khi trẻ không có khả năng học tập.

Cũng chính vì thế, cho dù có đi thăm khám hay được các giáo viên mẫu giáo cảnh báo, nhiều bậc cha mẹ vẫn không nghĩ hay tin rằng con mình có tình trạng này vì có một sự thực là việc phát hiện thì không mấy khó khăn, nhưng việc đánh giá mức độ hiếu động – kém chú ý và nhất là đưa ra được những biện pháp can thiệp là một điều không đơn giản.

Có hai khó khăn lớn mà các chuyên viên thường phải đối diện với cha mẹ các trẻ rối nhiễu tâm lý, đó là việc không chấp nhận kết quả chẩn đoán, cho rằng con mình chỉ “thừa năng lượng” hay quá nhạy cảm thôi và một thái độ thứ hai là lại quá bi quan về tình trạng con mình để rồi “có bệnh thì vái tứ phương” hao tốn rất nhiều tiền bạc và thời gian vào những biện pháp điều trị không có giá trị thực tiễn.

Hội chứng ADHD cũng như một số tình trạng rối nhiễu tâm lý khác mà nổi bật là tình trạng tự kỷ và tình trạng chậm khôn – Đây là ba tình trạng thường có một biểu hiện chung là chậm nói, kém hay không có khả năng giao tiếp và có những hành vi không bình thường. Điều đầu tiên mà các bậc cha mẹ thường nghĩ về các tình trạng này, đó phải chăng là một căn bệnh ? và khi đặt câu hỏi đó thì họ đã có một nhận thức là phải tìm ra phương thuốc hay cách chữa cho con trở nên một đứa trẻ bình thường.

Trong khi trên thực tế, dù được gọi là bệnh, và với tình trạng ADHD, trước đây các nước Tây Âu đã xử dụng một số thuốc để điều trị vì vào cuối thập niên 1980, ADHD được mô tả như là một chứng bệnh rối loạn thần kinh và các bác sĩ đã sử dụng các loại thuốc như Ritalin, metadate, focalin, adderall…còn gọi là “thuốc vâng lời” để điều tri đại trà. Đó là những loại thuốc gốc methyphenidate hay amphetamine được xếp vào nhóm thuốc gây nghiện ! Khi dùng các loại thuốc này, trẻ trở nên dễ bảo hơn, ít nghịch ngợm và có khả năng biết vui buồn …Nhưng sau một thời gian được sử dụng rộng rãi, các loại thuốc này đã bắt đầu có thấy hậu quả khi một cậu bé 10 tuổi tại Winconsin (Mỹ)  sau khi dùng thuốc trong vòng 5 năm, đã trở nên ù lì, mọi khả năng suy nghĩ hay giải trí đều bị huỷ hoại và lệ thuộc hoàn toàn vào thuốc. Một cô bé 11 tuổi ở Ohio đã qua đời vì truỵ tim mạch sau vài năm dùng thuốc Ritalin, phẫu thuật pháp ý cho thấy các mạch máu của em có dấu hiệu giống như mạch máu của các con nghiện cocain.

Vì thế, chúng ta phải hết sức cẩn thận trong việc sử dụng danh từ bệnh đối với các rối nhiễu này, cho dù nó không sai, nhưng có thể gây ngộ nhận nơi cha mẹ các em, để cho đây là một căn bệnh, và hy vọng sẽ có thuốc chữa. Trong khi việc can thiệp chỉ là những tác động về phương diện giáo dục và một số biện pháp trị liệu tâm lý như liệu pháp can thiệp tâm vận động ( psychomotricité ) kéo dài trong một thời gian từ 3 – 5 năm !

ADHD là một tình trạng rối nhiễu do các em kém hay không có khả năng tập trung chú ý vào bất cứ việc gì, kể cả việc chơi đùa với đồ chơi hay các trẻ khác, vì vậy một trong những biện pháp cải thiện tình trạng này là nên cho các em tham gia học tập tại các trường mẫu giáo, tiểu học bình thường với một yêu cầu là giáo viên dạy các em cần phải được đào tạo hay tập huấn về tâm lý các trẻ này, để có những biện pháp ứng xử và tác động phù hợp. Ngoài các giờ theo học, các em có thể tham gia các buổi trị liệu tâm vận động cũng như có những biện pháp can thiệp sớm tại gia đình.

Việc tiếp thu những kiến thức để có thể chăm sóc giáo dục một phần nào các trẻ ADHD cho các giáo viên tại các trường mẫu giáo hay tiểu học là điều không khó, miễn là các giáo viên chịu sắp xếp thời gian theo các khoá huấn luyện và có những giảng viên có kinh nghiệm và năng lực giảng dạy. Tuy nhiên, chúng ta cần nhớ rằng việc can thiệp vẫn là công việc của các chuyên gia ( Chuyên gia tâm lý và chuyên gia tâm vận động) còn người đảm nhận phần lớn những hoạt động can thiệp cho các em chính là bố mẹ cùng những người thân trong môi trường gia đình. Việc các em có cải thiện được khả năng về ngôn ngữ và hành vi của mình hay không là nhờ vào sự quan tâm với những tác động hợp lý của bố mẹ chứ không phải là trách nhiệm của các giáo viên tại trường học.

Hiện nay, khi  đặt vấn đề giáo dục trẻ ADHD nói riêng và trẻ rối nhiễu tâm lý nói chúng, người ta thường có khuynh hướng đưa ra việc hình thành các trường chuyên biệt. Có thể nói là hình thức trường chuyên biệt hầu như không có tại các quốc gia tiên tiến ở Tây Âu, hay Bắc Mỹ mà chỉ là những lớp đặc biệt với 7, 8 em tuy hoc riêng một số môn nhưng vẫn nằm trong các trường bình thường và các lớp hội nhập với tỷ lệ 3 em/18 em cho lớp mẫu giáo. Đây là biện pháp tốt nhất để các em có thể học hỏi cách giao tiếp với các trẻ cùng trang lứa . Các em khó có thể tiến bộ nếu học trong các trường lớp toàn những trẻ rối nhiễu như các em.

Với những em có mức độ rối nhiễu nặng, không có khả năng học tập thì được đưa vào các dưỡng dường, gọi là bệnh viện ban ngày ( ở Pháp ) chứ không nên tách các em thành những nhóm “chuyên biệt” cho dễ dạy, mà thực chất chỉ là những nơi giữ trẻ cho cha mẹ đi làm.

Thông thường, trong một lớp hội nhập thì sẽ có một giáo viên chính biết chuyên môn về giáo dục đặc biệt ( chủ yếu là tâm lý và cách ứng xử với trẻ ) để có thể quan tâm đến các trẻ rối  nhiễu cùng với một giáo viên phụ để giáo dục trẻ bình thường. Đây là một mô hình mà chúng ta cần quan tâm để xây dựng hơn là chỉ tập trung vào việc dựng nên các trung tâm chuyên biệt để tiếp tục công việc tách rời các em khỏi những mối quan hệ với các trẻ em bình thường xung quanh.

Hiện nay, việc quan tâm đến các trẻ ADHD hay rối nhiễu tâm lý mới chỉ tập trung ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM, nhưng cũng chưa có những chuyên gia hay đúng hơn là các nhóm chuyên viên bao gồm 6 lĩnh vực là : Bác sĩ tâm thần nhi, chuyên viên tâm lý trẻ em, chuyên viên tâm vận động, chuyên viên về ngôn ngữ, giáo viên đặc biệt và nhân viên xã hội để cùng nhau phối hợp với những kế hoạch can thiệp có hiệu quả, mà mới chỉ có hai nhân tố là chuyên viên tâm lý cùng với giáo viên đặc biệt. Kết quả là chuyên viên hay bác sĩ tâm lý chỉ làm một việc là chẩn đoán, sau đó là phần việc của người giáo viên tại các trường lớp hay trung tâm chuyên biệt ! Còn vai trò chủ chốt là các chuyên viên khác cùng với bố mẹ các em thì chưa được coi trọng ! Kết quả như thế nào thì thực tế đã minh chứng.

Vì thế, việc quan tâm đến trẻ ADHD cũng như những rối nhiễu tâm lý khác vẫn phải là những yếu tố về con người và biện pháp can thiệp chứ không phải việc cố gắng hình thành các cơ sở đầy đủ tiện nghi cho việc “chuyên biệt hoá” những đứa trẻ đã rất khó khăn về khả năng hôi nhập này.

Cv.Tl Lê Khanh

 

 

Lê Khanh
Lê Khanh
Chuyên gia tâm lý