Cha mẹ nên dạy con bằng quyền lực hay tình yêu thương? Vấn đề của nhiều gia đình được lý giải từ góc nhìn của một nhà tâm lý.

Dạy con. Vấn đề xem ra đơn giản, nhưng thật sự chẳng giản đơn tí nào đối với những bậc cha mẹ ngày nay. Nhiều phụ huynh rất tự tin tổng kết “phương pháp” dạy con của mình: “Ngon ngọt không nghe thì cho mấy roi là xong ngay!”. Có phải vậy chăng?Phụ huynh là người có “quyền” vì trẻ phải lệ thuộc mọi nhu cầu trong cuộc sống từ ăn, mặc, ở đến sự nâng đỡ, tình thương… Trẻ lệ thuộc càng nhiều, quyền lực của cha mẹ càng lớn. Nhưng nếu quá dựa trên uy quyền, khi lớn lên trẻ có thể tự lập được, lúc đó quyền lực của phụ huynh sẽ giảm sút.
Trẻ con là những kẻ “bất lực”!

Quyền được thể hiện qua việc hứa hẹn hay đe dọa, cung cấp hay tước mất những gì trẻ đang có, thưởng hay phạt… Nhưng không phải lúc nào phụ huynh cũng dùng quyền hợp lý. Phần con trẻ, chúng phải tuân lệnh người có quyền. Không ai thích kẻ dùng quyền lực trên mình. Trẻ con cũng thế. Chúng thường không thích, công khai hay ngấm ngầm chống đối, thậm chí còn thù ghét. Trẻ con không làm gì được trước quyền uy và thường “chịu vậy”. Theo cách nào đó, trẻ con là những kẻ “bất lực” vì không thể tự lo cho mình, chúng lệ thuộc. Và theo nhà tâm lý Adler, điều này tạo nên trong trẻ mặc cảm tự ti.

 Nếu thêm vào những áp lực, đòi hỏi khắt khe hay cưỡng ép…, nhất là khi không có tình thương đi kèm, trẻ sẽ căng thẳng, bực tức, dồn nén. Thể chất và tinh thần đều bị ảnh hưởng. Phụ huynh càng dùng nhiều quyền lực thì sự xa cách, mất mát niềm tin, mất ảnh hưởng trên con em càng sớm. Trẻ sẽ tìm cách thoát khỏi ảnh hưởng của cha mẹ khi có thể – thường ở tuổi vị thành niên hay vừa đến tuổi trưởng thành.

Áp đặt quyền uy: hại nhiều hơn lợi!

Giáo dục lắm lúc cần dùng đến quyền. Nhưng “quyền” như con dao bén nhọn, nó sẽ rất hiệu quả trong bàn tay chuyên môn, khéo léo. Nhưng nếu chúng ta chưa nắm chắc nghệ thuật cầm dao, sự tổn thương khó có thể tránh.  Xin nêu một số bất lợi của việc giáo dục dựa trên uy quyền và ép buộc.

– Thiếu hữu hiệu:

Dùng quyền lực có thật sự tốt không? Nhiều phụ huynh sẽ đáp: có chứ! Nếu trẻ không có áp lực của quyền lực, chúng sẽ không cố gắng đủ để tự làm chủ chính mình.  Nhưng một số phụ huynh khác lại cho rằng khi dùng quyền thì xem như người lớn đã quyết định, đã suy nghĩ thay cho trẻ, chúng sẽ trở nên vô trách nhiệm. Hơn nữa, người lớn ngày càng mệt mỏi hơn để giữ trật tự đã được tạo nên do quyền lực đó.

Dựa trên những nghiên cứu, Gordon còn cho thấy: “Trẻ hư hỏng thường do những dạy dỗ nghiêm khắc và thực thi hình phạt quá nhiều…”. Vì trẻ không được độc lập trong việc tự lo liệu và làm chủ chính mình, nên chúng không có cơ may xây dựng lòng tự tin và nhìn nhận giá trị bản thân.  Ngoài ra, dạy dỗ bằng hình phạt nghĩa là bắt trẻ phải tuân theo, chúng sẽ không phát triển tính sáng tạo.

– Gây cảm xúc tiêu cực ở trẻ:

 Nếu ép buộc trẻ thi hành sẽ khơi lên nhiều cảm xúc và hành vi tiêu cực: chống đối, tuân phục, chịu đựng… Nhưng khi trẻ như thế, người lớn lại tìm cách kiểm soát những điều này. Tình cảm cha mẹ – con cái sẽ dần sứt mẻ và trẻ ngày càng không thích gần người lớn. Rốt cuộc điều này lại gây thêm hình phạt khác, khiến trẻ rút vào vỏ hay tự làm cho mình xa lạ với người lớn. Những trẻ thường răm rắp vâng lời sẽ có vấn đề với trẻ đồng lứa.  Vì những trẻ khác thường không thích những trẻ luôn tuân thủ, khép mình thụ động… Chúng sẽ cho những trẻ này “ra rìa”, bị cô lập hay tự cô lập.

Sự hủy hoại từ bên trong trẻ:

 Quyền lực nơi người lớn làm trẻ muốn tách rời gia đình, xa sự lệ thuộc. Trẻ sợ hãi nhưng lại không thể bỏ đi được. Bên trong trẻ trở nên bất ổn và giằng xé.  Còn người lớn lại cảm thấy bị đe dọa mất quyền lực, càng cách biệt với trẻ và siết kỷ luật. Điều này gây tổn thương cả đôi bề
Vì thế các nhà tâm lý đặt ra câu hỏi: xã hội thật sự muốn có những đứa trẻ luôn vâng lời không?
Khi chỉ biết phục tùng, trẻ trở thành người luôn tránh né, chối từ trách nhiệm về hành động của mình. Nguy hiểm nhất là suy nghĩ chúng thấy mình chỉ là một công cụ của người khác mà thôi.
Hãy thử nghĩ khi bị ép làm gì, chúng ta thấy điều đó vô nghĩa. Nhưng chúng ta buộc phải làm, vì nếu không chúng ta có thể bị sa thải… Tuy nhiên, chúng ta vẫn còn một thứ “vũ khí”, đó là sự phá hoại. Chúng ta có thể làm việc nhưng làm miễn cưỡng và có khi gây bất lợi cho người ra lệnh.Phụ huynh chỉ thật sự thành công khi những gì chúng ta đòi hỏi trẻ cũng là điều mà chúng thích. Lợi ích phải hai chiều. Giáo dục dựa trên quyền lực sẽ bất lợi nếu nhu cầu, ước muốn của người lớn và của trẻ quá khác nhau.

 Lê Khoa ( ST )