Ngẫm đi ngẫm lại trên cuộc sống của chính mình, qua một hoa giáp, hơn 60 năm với những điiều trông thấy ở đời, bỗng thấy cụ Nguyên Du Tiên Điều viết hai câu thơ mở đầu Truyện Kiều thật có lý và cũng thật có tình

– khi “ đau đớn lòng trước những điều trông thấy”, còn thời nay, những điều trông thấy khiến lòng ta đau đớn, rấu héo nhất, rất có thể là chuyện người với người sống thiếu tử tế đang có nguy cơ làm băng hoại xã hội Việt Nam hiện đại.

Ở đô thị hôm nay, người Việt đang phải vật lộn trầy trật để tương thích với mục tiêu mới và khác so với xã hội nông nghiệp truyền thống, đó là nhằm mục đích cao nhất là xây dựng xã hội mới, dân giàu nước mạnh, dân chủ , công bằng và văn minh. Để đạt đến mô hình xã hội mới này, theo biện giải của cụ Đào Duy Anh trong sách “ Việt Nam văn hóa sử cương” 1938, nxb Quan Hải Tùng Thư Huế, người Việt tất yếu phải trải qua bi kịch của sự phát triển. Trong bi kịch ấy, hiển thị sự mất giá của một cách sống, một giá trị sống dường như đã thuộc về một “ thời xa vắng”, đó là sống tử tế trong thời hiện đại.

Phải cay đắng và thẳng thắn nhận rằn của người Việg trong xã hội Việt hiện đại, trải qua hơn một thập niên phát triển trong thế kỷ XXI, sự tử tế trong ứng xử văn hóa với hai môi trường lớn nhất, chi phối toàn bộ cuộc sống của người Việt xưa nay, đó là sự ứng xử với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội. Quả thật, đang có vấn đề với sự tử tế.

Có lẽ chưa bao giờ người Việt lại đối xử tệ bạc, tàn nhẫn, vô cảm với thiên nhiên như hôm nay. Động thái chặt rừng, phá rừng, đốt rừng, ăn rừng,,,đang khiến người Việt hiện đại phải “rưng rưng nước mắt” để trả giá và trả giá rất đắt. Rồi bao con sông đang xuôi chảy hiền hòa trong một xứ sở tràn trề văn hóa sông nước đã bị ô nhiễm trầm trọng, bị nghẹn dòng, bị biến mất vì cạn kiệt giòng chảy, thậm chí không thể chảy nữa. Chính chủ thể văn hóa là người Việt đã tự thấy kinh hoàng vì không còn nữa màu xanh trong biếc của sông Cầu nước chảy lơ thơ, sông Thương nước chảy đôi dòng, sông Đáy chậm nguồn qua phủ Quốc, biêng biếc chảy giữa đôi bờ dào dạt bãi mía nương dâu, sông Hồng đỏ nặng phù sa chảy qua kinh thành Thăng Long Hà Nội ngàn năm tuổi. Các con sông ấy, sông Đà, sông Lô, sông Đuống, sông Đáy, sông Hồng của châu thổ đồng bắng Bắc bộ – giờ đây đều đã bị mất màu nước sông nguyên thủy, đều rơi vào bi kịch các giòng sông bị biến dạng thảm thương.

Cái ăn, cái mặc, cái đi lại, cái ở thuộc sinh hoạt vật chất của người Việt hôm nay đều bị ứng xử rất thiếu tử tế. Các bà mẹ, bà vợ nhiều khi còn không biết cho chồng con ăn cái gì trong muôn vàn chất liệu ẩm thực đang bị thả nổi, bị đánh tráo nhãn hiệu, thương hiệu ! Ngộ độc ở bếp ăn tập thể, ở bếp gia đình, vì thực phẩm bẩn, rau quả Trung Quốc đội lốt, dán nhãn mác giả đang là vấn nạn về ẩm thực và dinh dưỡng của người Việt hiện nay. Cái mặc thời nay cũng có vấn đề về ứng xử không tử tế. Chưa bao giờ một bộ phận giới trẻ lại thích ăn mặc thiếu vải, xuyên thấu, khoe da hở thịt “ lộ hàng” nhiều đến vậy trong trang phục hiện đại, nhất là trang phục của nghệ sĩ biểu diễn sân khấu âm nhạc.

Về cái sự đi lại, cũng khó có thể tưởng tượng văn hóa giao thông trong đô thị Việt lại xuống cấp đến thế trong cách ứng xử thiếu kiềm chế, thiếu tử tế của người đô thị đối với hệ thống giao thông như tại thủ đô Hà Nội, nơi mà mình là chủ nhân văn hóa. Nạn kẹt xe, chen chúc, vượt ẩu, phóng ẩu, bất chấp hệ thống đèn xanh đèn đỏ và cảnh sát giao thông… không ngày nào là không xảy ra ngay tại thù đô. Số người chết vì giao thông nhiều đến mức tín hiệu báo động SOS cứ phải lăp đi lặp lại không dứt!

Rồi ứng xử với thị trường bất động sản, nhà cửa, đất đai cũng có nhiều động thái rất thiếu tử tế. Chỉ có những kẻ bất nhân, ham lợi mới tìm mọi cách tác động tiêu cực, buôn qua bán lại, khiến thị trường nhà ở đóng băng, làm nhiều người dân thường không cách gì mua được chỗ ở hiện nay để gọi là “an cư lạc nghiệp”.

Ứng xử với môi trường xã hội hôm nay cũng đang ở tình trạng báo động, bởi sự rơi rụng giá trị đạo đức. Làm nảy sinh trong xã hội nhiều chuyện không tử tế đến nhói lòng. Đạo đức trong ứng xử giữa người thân kẻ sơ ở xã hội Việt hôm nay đang thực sự xuống cấp, ngay từ trong lòng gia đình hiện đại, giữa ông bà cháu, cha mẹ con. Từ gia đình, chuyện không tử tế trong quan hệ ruột thịt đã lan đến quan hệ thầy trò trong nhà trường và lan ra ngoài xã hội, giữa đồng nghiệp, đồng chí , đồng môn… Ai cũng than thở sao nhiều người vô cảm, dửng dưng qua trước những tai nạn giao thông thương tâm xảy ra trên đường phố, sao người ta không thể dừng lại được chiếc xe hơi để chở người bị nạn đến bệnh viện ? không lẽ quá bận rộn nên ngoảnh mặt quay lưng ?

Tất cả những điều trông thấy kể trên đã và đang khiến dư luận xã hội thực sự âu lo, bất bình và mặc nhiên, báo chí truyền thông hôm nay đã phải kêu lên thảnh thốt : Đâu rồi, chuyện tử tế ? Cứ tự nhiên mà người tử tế , chuyện tư tế trở nên hiếm hoi trong đời sống.

Đã đến lúc phải báo động đỏ về tình trạng này, phải gọi sự biến mất của chuyện tử tế trong thời nay bằng chính tên của nó, như thế mới hy vọng níu kéo chuyện tử tế trở về và hơn hết, thay đổi chiều hướng, chuyện thiếu vắng sự tự tế sẽ ít đi, chuyện tử tế nhiều lên, có cơ may thành áp đảo.

Phải chăng từ lâu, các ngành nghệ thuật đã nhiệt thành mời gọi, khát khao, hy vọng sự trở lại của chuyện tử tế trong thời buổi này. Chẳng phải từ những năm Việt Nam còn sống trong thời bao cấp, đạo diễn NSND Trần văn Thủy đã làm một bộ phim nức tiếng về nghệ thuật dựng phim tài liệu chính luận mang tên ; Chuyện tử tế đó sao ?

Nguyễn Thị Minh Thái

Báo Xuân 2015 Người Lao Động