Nếu trẻ mắc hội chứng tăng động, kém chú ý (ADHD) không được hiểu đúng và cư xử đúng cách, sẽ có thể dẫn đến sự việc đáng tiếc. VietNamNet đã có cuộc trao đổi với chuyên gia tâm lý Lê Khanh, Phòng tư vấn tâm lý gia đình – trẻ em (TP.HCM), một chuyên gia có kiến thức về ADHD.

Cứ 100 trẻ em thì có 3 – 6 em mắc hội chứng ADHD

Thưa ông, hiện nay, tỉ lệ trẻ có hội chứng ADHD ở Việt Nam là bao nhiêu phần trăm? Có cảm giác  gần đây tỉ lệ có tăng lên, là do người ta hiểu về hội chứng này nhiều hơn hay là tỉ lệ tăng lên cao thật?

Hội chứng tăng động, kém chú ý là một tình trạng rối nhiễu về tâm lý khá phổ biến, chiếm tỉ lệ từ 3-6% ở trẻ em. Tình trạng này xuất hiện khá sớm và thường gặp nhiều hơn ở các bé trai. Trẻ tăng động, kém chú ý thường có các biểu hiện rối loạn như hoạt động quá mức, khó kiểm soát hành vi, kém tập trung chú ý trong mọi lĩnh vực, đưa đến những khó khăn về ngôn ngữ, giao tiếp và các sinh hoạt khác.

Ở trẻ em đang tuổi đến trường, tỉ lệ có hội chứng ADHD dao động từ 2% đến 16% và tỉ lệ trong cộng đồng (từ lứa tuổi trẻ em đến tuổi vị thành niên) là 10% đến 30%. Trong đó, tỉ lệ nam mắc bệnh gấp 3-4 lần so với nữ. Tuổi dễ nhận thấy nhất là từ 5-12 tuổi vì đây là tuổi đi học, cho dù tình trạng này đã có từ trước đó nhiều năm.

Ở người lớn, tỉ lệ mắc bệnh khoảng 5%. Ở Việt Nam, hiện chưa có thống kê cụ thể nhưng ở Hoa Kỳ thì khoảng 50% trẻ em đến khám tại chuyên khoa tâm thần được chẩn đoán có tình trạng này. Do phương tiện thông tin dễ dàng gần đây, nhiều gia đình đã biết và quan tâm đến tình trạng này hơn, vì thế việc đưa đến khám tại các bệnh viện, trung tâm, phòng khám tâm lý cũng đông hơn, tạo ấn tượng là tỷ lệ ngày càng cao.

Cha mẹ không chấp nhận con mình có vấn đề

Có một hiện tượng là khi chuyên gia tâm lý thông báo về tình trạng trẻ có hội chứng ADHD, nhiều bậc cha mẹ vẫn không chấp nhận, đó là do nguyên nhân gì? Việc cha mẹ không tin con mình bị hội chứng này ảnh hưởng đến quá trình chữa trị như thế nào?

Đúng vậy! Dù có đi thăm khám hay được các GV mẫu giáo cảnh báo, nhiều bậc cha mẹ vẫn không nghĩ hay tin rằng con mình có tình trạng này vì có một sự thực là việc phát hiện thì không mấy khó khăn, nhưng việc đánh giá mức độ hiếu động – kém chú ý và nhất là đưa ra được những biện pháp can thiệp là một điều không đơn giản.

Có hai khó khăn lớn mà các chuyên viên thường phải đối diện với cha mẹ các trẻ rối nhiễu tâm lý. Đó là việc không chấp nhận kết quả chẩn đoán, cho rằng con mình chỉ “thừa năng lượng” hay quá nhạy cảm thôi và một thái độ. Thứ hai là lại quá bi quan về tình trạng con mình để rồi “có bệnh thì vái tứ phương” hao tốn rất nhiều tiền bạc và thời gian vào những biện pháp điều trị không có giá trị thực tiễn.

Nên cho các em đi học ở trường bình thường

Đứa trẻ có hội chứng tăng động, kém chú ý có thể đến lớp bình thường như những đứa trẻ khác không? Hay vẫn nên cho đến trường bình thường nhưng cho học một lớp riêng?

ADHD là một tình trạng rối nhiễu do các em kém hay không có khả năng tập trung chú ý vào bất cứ việc gì, kể cả việc chơi đùa với đồ chơi hay các trẻ khác. Vì vậy, một trong những biện pháp cải thiện tình trạng này là nên cho các em tham gia học tập tại các trường mẫu giáo, tiểu học bình thường.

Hiện nay, khi  đặt vấn đề giáo dục trẻ ADHD nói riêng và trẻ rối nhiễu tâm lý nói chung, người ta thường có khuynh hướng đưa ra việc hình thành các trường chuyên biệt. Có thể nói, hình thức trường chuyên biệt hầu như không có tại các quốc gia tiên tiến ở Tây Âu, mà chỉ là những lớp đặc biệt với 7, 8 em, tuy học riêng một số môn nhưng vẫn nằm trong các trường bình thường và các lớp hội nhập với tỷ lệ 3 em/18 em cho lớp mẫu giáo.

Đây là biện pháp tốt nhất để các em có thể học hỏi cách giao tiếp với các trẻ cùng trang lứa. Các em khó có thể tiến bộ nếu học trong các trường lớp toàn những trẻ rối nhiễu như các em. Với những em có mức độ rối nhiễu nặng, không có khả năng học tập thì được đưa vào các dưỡng dường, gọi là bệnh viện ban ngày (ở Pháp) chứ không nên tách các em thành những nhóm “chuyên biệt” cho dễ dạy, mà thực chất chỉ là những nơi giữ trẻ cho cha mẹ đi làm.

Không phải là trách nhiệm của giáo viên

Giáo viên dạy lớp học có những em bị hội chứng ADHD cần phải chú ý điều gì?

GV cần phải được đào tạo hay tập huấn về tâm lý các trẻ này, để có những biện pháp ứng xử và tác động phù hợp. Ngoài các giờ theo học, các em có thể tham gia các buổi trị liệu tâm vận động cũng như có những biện pháp can thiệp sớm tại gia đình.

Việc tiếp thu những kiến thức để có thể chăm sóc giáo dục một phần nào các trẻ ADHD cho các GV tại các trường mẫu giáo hay tiểu học là điều không khó, miễn là các GV chịu sắp xếp thời gian theo các khoá huấn luyện và có những giảng viên có kinh nghiệm và năng lực giảng dạy.

Tuy nhiên, chúng ta cần nhớ rằng việc can thiệp vẫn là công việc của các chuyên gia (chuyên gia tâm lý và chuyên gia tâm vận động) còn người đảm nhận phần lớn những hoạt động can thiệp chính là bố mẹ, người thân trong môi trường gia đình. Việc các em có cải thiện được khả năng về ngôn ngữ và hành vi của mình hay không là nhờ vào sự quan tâm với những tác động hợp lý của bố mẹ chứ không phải là trách nhiệm của các GV tại trường học.

Trị liệu không dùng thuốc

Ở Việt Nam, có các chuyên gia giỏi về hội chứng ADHD không? Bệnh này phải chữa thế nào?

Hiện nay, việc quan tâm đến các trẻ ADHD hay rối nhiễu tâm lý mới chỉ tập trung ở hai thành phố lớn là Hà Nội và TP.HCM.

Chúng ta chưa có những chuyên gia hay đúng hơn là các nhóm chuyên viên bao gồm 6 lĩnh vực là : Bác sĩ tâm thần nhi, chuyên viên tâm lý trẻ em, chuyên viên tâm vận động, chuyên viên về ngôn ngữ, GV đặc biệt và nhân viên xã hội để cùng nhau phối hợp với những kế hoạch can thiệp có hiệu quả.

Chúng ta mới chỉ có hai nhân tố là chuyên viên tâm lý cùng với GV đặc biệt. Kết quả là chuyên viên hay bác sĩ tâm lý chỉ làm một việc là chẩn đoán, sau đó là phần việc của người GV tại các trường lớp hay trung tâm chuyên biệt. Vai trò chủ chốt là các chuyên viên khác cùng với bố mẹ các em thì chưa được coi trọng!

Việc can thiệp chỉ là những tác động về phương diện giáo dục mà chưa áp dụng được một số biện pháp trị liệu tâm lý như liệu pháp can thiệp tâm vận động (psychomotricité) kéo dài trong một thời gian từ 3 – 5 năm.

Xin cảm ơn ông về những thông tin này.

• Hương Giang (Thực hiện)

GH CHÚ : Với tình trạng ADHD, trước đây, các nước Tây Âu đã  sử dụng một số thuốc để điều trị vì vào cuối thập niên 1980, ADHD được mô tả như là một chứng bệnh rối loạn thần kinh và các bác sĩ đã sử dụng các loại thuốc như Ritalin, metadate, focalin, adderall…còn gọi là “thuốc vâng lời” để điều trị đại trà. Đó là những loại thuốc gốc methyphenidate hay amphetamine được xếp vào nhóm thuốc gây nghiện.
Khi dùng các loại thuốc này, trẻ trở nên dễ bảo hơn, ít nghịch ngợm và có khả năng biết vui buồn …Nhưng sau một thời gian được sử dụng rộng rãi, các loại thuốc này đã bắt đầu có thấy hậu quả khi một cậu bé 10 tuổi tại Winconsin (Mỹ) sau khi dùng thuốc trong vòng 5 năm, đã trở nên ù lì, mọi khả năng suy nghĩ hay giải trí đều bị huỷ hoại và lệ thuộc hoàn toàn vào thuốc.

Một cô bé 11 tuổi ở Ohio đã qua đời vì truỵ tim mạch sau vài năm dùng thuốc Ritalin, phẫu thuật pháp ý cho thấy các mạch máu của em có dấu hiệu giống như mạch máu của các con nghiện cocain.