Có rất nhiều các phương pháp giáo dục khác nhau, có những phương pháp dựa trên nền tảng lý luận chắc chắn, hay dựa trên các trường phái tâm lý đã được trải nghiệm. Nhưng cũng có nhiều phương pháp rất mơ hồ hay lạ lùng, không có cơ sở lý luận mà chỉ là những kinh nghiệm trên thực tiễn hay những biện pháp màu mè, tốn kém.
Vì thế, điều quan trọng là các bậc cha mẹ cần có tham khảo và cộng tác với các nhà chuyên môn hầu xây dựng một phương pháp phù hợp với tình trạng của con em mình
1.Chăm sóc trẻ Chậm nói :
Với những trẻ chậm nói, bố mẹ thường cho rằng trẻ không thích nghe, không hiểu câu nói của mình, nên đã không tiếp tục trò chuyện, tạo nhiều cơ hội giao tiếp bằng lời nói, tiếp xúc qua làn da để tạo sự “thấu cảm” với trẻ. Điều đó lại càng làm cho những buổi “tập nói” trở nên khó khăn và nặng nề hơn, vì thế phụ huynh cần biết rõ các nguyên tắc sau đây :
Trong việc tập nói cho trẻ, ta cần dùng nhiều công cụ khác nhau như :
Các phương tiện này được sử dụng với các nguyên tắc sau đây:
Khi trẻ đã có một hiểu biết kha khá, ta có thể chơi trò đoán vật, nhớ vật để gia tăng khả năng hình dung cho các em theo các bước sau:
Chúng ta có thể bầy trên bàn từ 3 – 5 vật khác nhau rồi lấy khăn che đi, sau đó giở ra cho trẻ xem, rồi đậy lại yêu cầu trẻ nhớ lại và đoán (nói đúng tên món đồ)
Buổi tối nên có giờ kể chuyện cho trẻ nghe, bước đầu có thể là rất khó, dễ gây sự chán ngán cho bố mẹ khi trẻ tỏ ra chẳng chú ý gì vào câu chuyện, vì vậy những câu chuyện nên có sự kết hợp với tranh ảnh, với con rối, búp bê cho thêm phần sinh động và không quá dài ( tối đa khoảng 5 phút).
Nên có những câu chuyện mang tính mô tả, mà trong đó trẻ là nhân vật chính.( Có thể dựa vào một câu chuyện tranh, ta thay đổi nhân vật chính trong chuyện bằng trẻ ). Các phương tiện máy móc, nếu biết sử dụng một cách khéo léo, hợp lý thì cũng tạo ra những hiệu quả tốt, nhưng điều quan trọng là bố mẹ luôn phải là người tham gia, hướng dẫn , nhắc nhở, kích thích sự quan tâm của trẻ, động viên trẻ có những phản ứng lại. Việc bỏ mặc trẻ với các phương tiện nghe nhìn (TV/Vidéo) là một điều hết sức tai hại.
2.Chăm sóc trẻ đặc biệt
Trẻ đặc biệt là những trẻ có tình trạng rối nhiễu và có khó khăn về giác quan và khả năng giao tiếp, điều này thường được phát hiện sớm các vấn đề của các em nếu có sự quan tâm, từ đó có thể đưa ra những kế hoạch chăm sóc ngay từ khi sinh ra, thậm chí trước khi sinh ra, tại sao lại phải như vậy ?
Chăm sóc tốt trước khi sinh: Việc chăm sóc tốt cho trẻ hay đúng hơn là cho thai nhi sẽ góp phần làm giảm thiểu tình trạng khó khăn của trẻ rất nhiều, thậm chí điều đó sẽ ngăn cản việc hình thành các vấn đề về tâm lý và những trở ngại về phát triển sau này của trẻ. Khi có thai, bạn nên có những sự thăm khám đều đặn và theo đúng các hướng dẫn của bác sĩ. Có chế độ ăn uống quân bình, lành mạnh và tránh việc dùng thuốc càng nhiều càng tốt, không sử dụng rượu, bia thuốc lá và nhất là cần giữ một tâm lý bình ổn lạc quan, điều đó sẽ góp phần tích cực để tạo ra một thai nhi lành mạnh.
Xây dựng một tập thể xung quanh: Việc chăm sóc trẻ là một công việc nặng nhọc và nhàm chán nếu bạn phải làm một mình, hãy xây dựng một tập thể xung quanh bạn, ông bà, vợ chồng, những người trong họ hàng, hay những câu lạc bộ của các bố mẹ có con có tình trạng như con bạn, là những nhân tố tích cực trong việc hình thành một tập thể có khả năng nâng đỡ cho bạn rất nhiều. Ngay cả các nhà chuyên môn mà bạn đã tìm đến để thăm khám cho trẻ cũng là những người mà bạn nên có sự nối kết và những trao đổi thường xuyên sẽ góp phần tích cực cho việc giáo dục trẻ.
Tương tác với con bạn một cách hợp lý: Đây là một vấn đề dễ gây những ngộ nhận cho bố mẹ, vì việc không có thì giờ chăm sóc đến con là một yếu tố trong việc phát triển những rối nhiễu tâm lý. Vì thế, có những phụ huynh dù biết rằng việc tương tác với con là điều cần thiết, nhưng do công việc, nhu cầu kiếm sống họ đã không thể có những thu xếp thích hợp vì họ cho rằng đó là điều rất tốn kém thời gian. Lại có những phụ huynh khác thì lại bỏ hết công ăn chuyện làm, nhất là các bà mẹ để suốt ngày quanh quẩn bên con, họ ôm ấp đứa con quá mức trong việc làm thay cho trẻ, điều này vô tình lại hạn chế những khả năng phát triển mà đứa trẻ cần đạt được bằng sự nỗ lực của bản thân. Vì vậy, việc dành cho con một số giờ thích hợp trong ngày để tạo ra sự tương tác tích cực là điều mà bố mẹ cần hết sức quan tâm. Bạn có thể trao đổi với các nhà chuyên môn để tìm kiếm một phương pháp phù hợp trong khoản thời gian dành cho con.
Xây dựng những nguyên tắc và luật lệ : Việc chăm sóc con là một quá trình kéo dài, có khi từ năm này qua năm khác vì vậy cần có những nguyên tắc và luật lệ rõ ràng, nó không những giúp trẻ biết được những yêu cầu mà trẻ cần đạt được và những giới hạn để nó không thể vượt qua, mà còn có thể giúp cho các phụ huynh kiểm soát được mức độ mà mình dành cho trẻ, giúp cho họ có sự ổn định trong việc tiến hành việc giáo dục cho trẻ.
Chúng ta cũng nên biết rằng, việc nuôi dưỡng một trẻ có nhu cầu đặc biệt sẽ có những tác động nhất định lên môi trường gia đình, đó là những áp lực mạnh mẽ lên các mối tương giao của các thành viên gia đình, đó vừa là nguyên nhân vừa là hậu quả của những tan vỡ gia đình. Có những bất hòa, mâu thuẫn trong cách nuôi dạy và cả những tốn kém thái quá cũng có có thể dẫn đến những cãi vã, lo lắng và căng thẳng trong quan hệ giữa bố mẹ. Vì vậy, việc chăm sóc giáo dục trẻ không chỉ là những biện pháp tập trung vào trẻ, mà còn bao gồm cả những biện pháp tạo ra bầu khí lành mạnh và những phương pháp nâng đỡ thể chất và tinh thần cho chính bố mẹ của trẻ.
Kỹ Thuật hướng dẫn trẻ học tập: Giáo dục trẻ đặc biệt bằng những bài tập ở nhà là một việc hết sức vất vả nhưng cần thiết, tuy nó không đòi hỏi những kỹ thuật đặc biệt nhưng một phương pháp đúng đắn, sự kiên nhẫn, vui vẻ và nhất quán là những yếu tố không thể thiếu trong một chương trình học tập tại gia đình.
Tuỳ theo tình trạng và khả năng của trẻ, mà phụ huynh với sự hướng dẫn của nhà chuyên môn, có thể xây dựng một chương trình phù hợp, cho từng mức độ khó khăn khắc nhau của trẻ
Nhưng dù cho đặt trọng tâm vào một chủ điểm nào đi nữa, một chương trình học tập tại gia đình cần có những điểm chung sau đây:
Bên cạnh các yếu tố cơ bản trên, việc giáo dục trẻ cần có sự hợp tác tích cực, không chỉ là giữa trẻ và người hướng dẫn, mà cón là giữa bố mẹ với nhau, hay giữa bố mẹ với giáo viên tập luyện, mọi kế hoạch mọi ý tưởng đều cần được bàn bạc, trao đổi rốt ráo. Có thể có những tranh luận trong giai đoạn này, nhưng khi đã đưa ra được một chương trình, thì mọi người đều cùng thực hiện hay áp dụng các yêu cầu như nhau, có những trao đổi hay hướng dẫn trẻ giống nhau và theo chiều hướng tích cực.
3.Chăm sóc trẻ Rối nhiễu tâm lý
Trong quá trình chăm sóc và giáo dục trẻ rối nhiễu tâm lý, thì cha mẹ phải được xem là những giáo viên chính vì họ có điều kiện tiếp xúc và giao tiếp hầu như cả ngày với trẻ. Việc đưa trẻ đến các bệnh viện, các trung tâm giáo dục đặc biệt chỉ chiếm một thời lượng rất ít, vì vậy chủ yếu là dành để kiểm tra sự tiến bộ của trẻ, giải đáp những thắc mắc, hay điều chỉnh, hướng dẫn thêm những kỹ thuật mới mà cha mẹ có thể tiếp tục vận dụng cho con mình trong các kế hoạch áp dụng tại gia đình. Vì vậy, cha mẹ cần nắm vững các kỹ thuật dưới đây:
Một chương trình giáo dục hiệu quả cần đáp ứng các yêu cầu sau:
Giáo dục các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày
Kỹ năng sinh hoạt hàng ngày là các hoạt động giúp trẻ rối nhiễu tâm lý tiến đến cuộc sống độc lập hơn. Các kỹ năng này bao gồm các hoạt động xảy ra trong một ngày của một đứa trẻ, từ việc ăn uống, mặc quần áo, vệ sinh cơ thể cho đến các kỹ năng cao hơn như phụ việc nhà, sử dụng một số công cụ và các kỹ năng giao tiếp xã hội, ứng phó với những tình trạng nguy hiểm.
Đối vói trẻ rối nhiễu tâm lý, đây chính là mục tiêu của hoạt động chăm sóc và giáo dục chứ không phải những kiến thức hay khả năng về phương diện văn hóa như khả năng vẽ, tô màu, đánh vần, nhớ mặt chữ, nhớ số … hay khả năng hát múa …
Đây cũng là một hoạt động cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa người giáo viên chăm sóc các em và cha mẹ các em. Chỉ khi nào cả hai cùng tiến hành được những biện pháp giống nhau, xác định được các mục tiêu cần đạt đến thì chừng đó hoạt động giáo dục cho trẻ mới có thể có hiệu quả.
Các kỹ năng trẻ cần đạt đến:
Có thể nói, mỗi một nhóm trẻ đều có những khó khăn và thuận lợi khác nhau, nhưng nhìn chung thì trong việc chăm sóc các trẻ này, đều có một số quy tắc chung là:
Linh động và sáng tạo trong việc phối hợp, điều chỉnh các phương pháp giáo dục, điều gì phù hợp với trẻ thì làm, điều gì không hợp thì bỏ, không nhất thiết phải bám sát các nguyên tác cứng nhắc.
CV.TL LÊ KHANH
TRUNG TÂM TÂM LÝ – GIÁO DỤC RỒNG VIỆT