Tết Nguyên Đán là một nghi lễ cổ truyền với rất nhiều tục lệ khác nhau, từ việc gói bánh dày , bánh chưng , làm mâm cỗ cho đến việc trang hoàng nhà cửa , mua sắm …. Cho đến nay , không nói đến những tục lệ đã mai một theo thời gian như dựng cây nêu , hoặc bị cấm vì sự an toàn như việc đốt pháo . Thì một trong những tục lệ ai cũng thích, cũng muốn duy trì nhưng có lẽ 10 người thì hết 9 là vận dụng không đúng ý nghĩa đích thực của nó.
Ai cũng biết lì xì là việc tặng một số tiền mới, giá trị nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn là mừng cho người nhận được thêm một tuổi. Đặc biệt với các cháu nhỏ thì nó còn mang ý nghĩa lời khen thưởng vì đã đến chúc thọ người lớn, và được mừng cho một phong bao tượng trưng cho sự may mắn.
Cũng như nhiều tục lệ , thì việc mừng tuổi đã có từ rất lâu và thường có nguồn gốc từ bên Tàu ! Tuy nhiên, cũng như Tết Nguyên Đán thì hầu hết các tục lệ xuất phát từ Trung Hoa khi sang đến Việt Nam đều bị hay được biển đổi cho phù hợp với tính cách của người Việt. Lì xì cũng thế, từ chuyện bố mẹ gói những đồng tiền xu bỏ vào phong bao để đầu giường trẻ em để phòng chống yêu quái vào buổi tối giao thừa của Tàu, khi qua Việt Nam thì lại biến thành một món tiền nhỏ tặng cho con cháu để mừng tuổi vào sáng ngày mùng Một Tết. Nhưng theo thời gian và cũng theo tinh thần thực dụng của người Việt, thì việc mừng một vài tờ tiền mới để lấy hên ( tờ tiền đó sẽ để dành không tiêu ) của ông bà , bố mẹ tặng cho con cháu đã dần dần biến thành một việc “cho tiền càng nhiều càng tốt” cho trẻ . Từ đó việc lì xì bị biến tướng với những ý nghĩa tích cực hay tiêu cực.
Về mặt tích cực, thì nhiều người xem việc lì xì tiền cho trẻ là một cơ hội để tập cho trẻ biết tiêu tiền, và bố mẹ sẽ “khuyến cáo” hay “ răn đe” thậm chí là “chỉ đạo” cho trẻ phải mua cái gì, không được mua cái gì, không được dùng tiền mang đi lắc bầu cua , chơi bài hay mua đồ chơi “tầm bậy tầm bạ” mà phải dùng để mua học cụ, sách vở …dù rõ ràng đó là tiền túi của trẻ . Hay tốt hơn hết là “ để dành” và trẻ buộc phải bỏ ống tiết kiệm dù không muốn chút nào.
Về mặt tiêu cực, thì nhiều người lại xem đây là một cơ hội để tập cho con biết “làm tiền” ông bà hay họ hàng người quen bằng nhiều chiêu khác nhau. Trẻ sẽ thi nhau chúc tết người lớn bằng những câu sáo rỗng, liếng thoắng, chỉ với mục đích là được lì xì, và phải lì xì bằng “tiền to” chứ không thèm tiền lẻ ! Người lớn cũng “ tranh thủ” để khoe tiền hay có khi lại là một hình thức hối lộ ngầm cho con của các sếp!
Chính vì những biến thể của việc Lì xì mà từ một phong tục tốt đẹp, trong nhiều trường hợp đã biến thành những chuyện không hay, khi đứa trẻ tự nhiên lại có trong tay một số tiền khá lớn, để rồi một là tiêu xài phung phí, hai là lại ấm ức vì bố mẹ đã “thu gom” hết sạch với các lý do rất “chính đáng”.
Thực ra việc tập cho con biết quản lý tiền, hay biết tiêu tiền đúng cách không phải là đợi đến Tết, khi con có một món tiền lớn mới “ra tay” để rèn luyện. Vì cho dù với mục đích tốt hay không, thì việc chỉ đạo hay góp ý với con về cách tiêu tiền đã không đúng với nguyên tắc giáo dục trẻ bằng sự yêu thương và tôn trọng. Vì việc tập cho con biết giá trị đồng tiền, biết tiêu và quản lý tiền là một tiến trình lâu dài và thường xuyên trong năm.
Có những người thì thay vì cho Tiền, mà lại lì xì cho trẻ một vật phẩm gì đó. Cho dù vật phẩm đó có giá trị tốt đẹp đến bao nhiêu thì nó cũng không đem lại cho Trẻ những ý nghĩa và giá trị như một chiếc phong bao lì xì !
Vì thế, để có thể gìn giữ bản sắc dân tộc qua các tục lệ tốt đẹp của ngày Tết Nguyên Đán , các bậc cha mẹ và cả người lớn chúng ta, nên vận dụng chuyện lì xì theo đúng ý nghĩa giá trị của hoạt động này. Việc này không những giúp cho trẻ hiểu được các giá trị truyền thống mà còn giúp cho chúng ta bớt đi một “nỗi lo cạn túi” nếu chẳng may có khá nhiều “con cháu” hay những “món nợ” ân tình phải trả qua những chiếc phong bao ngày Tết.
Một đôi bạn trẻ sau khi cưới nhau, bà mẹ vợ phàn nàn : Tiền mừng cưới, vàng vòng cho cô dâu, mẹ chồng gom hết , gửi tiết kiệm tuy cho con trai đứng tên nhưng giữ sổ, muốn lấy ra thì phải xin. Hai vợ chồng đều đi làm và trước khi lấy nhau, thì đều là những đứa con ngoan, có bao nhiêu mang nộp cho mẹ hết. Bây giờ lấy nhau, chàng về ở nhà nàng, thì bà mẹ chồng lại yêu cầu mỗi tháng gửi về cho bà ấy hơn một nửa tiền lương của con trai, để ..chơi hụi !
Ở đây, cả hai bà mẹ đã không “dạy con” biết quản lý tiền cho nên khi “ ra riêng” vẫn phụ thuộc vào bố mẹ, rốt cuộc thay vì giúp con xây dựng một gia đình riêng để trưởng thành và có trách nhiệm thì bà mẹ vợ lại phải nhận thêm một miệng ăn ! Vì thế hai vợ chồng vẫn là hai đứa trẻ để 2 bà mẹ quản lý thu chi !
Việc giúp con biết quản lý tiền là điều mà các bậc cha mẹ Tây phương, đặc biệt là trong các gia đình người Do Thái đã tập cho con ngay từ bé, 7, 8 tuổi là đã có khả năng nhận biết giá trị của đồng tiền, biết để dành tiền và nhất là biết tiêu tiền một cách hợp lý. Còn gia đình VN chủ yếu chỉ tập trung vào việc dạy cho con ngoan ngoãn, chăm học và thông minh !
Có nhiều phụ huynh khi con có vấn đề về tâm lý, như nhút nhát hay chống đối , lười biếng và ỷ lại..hay hỗn láo, ích kỷ, đòi hỏi ..thậm chí có thể cãi hay đánh lại cả bố mẹ thì thường nghĩ đến ảnh hưởng của việc chơi games nhiều, bị ảnh hưởng của phim ảnh hay xã hội… khá hơn, thì có thể thấy rằng đó là hậu quả của việc chiều chuộng, bảo bọc, muốn gì được nấy từ nhỏ. Điều này đúng, nhưng chưa đủ. Vì ít ai ngờ rằng, việc không tập cho con biết giá trị đồng tiền và cách quản lý tiền lại có những tác động đến các vấn đề trên.
Nhiều bà mẹ thường nghĩ rằng việc không cho con tiền túi, là để bảo vệ con khỏi việc mua sắm quà bánh linh tinh, đồ chơi tầm bậy… ngay cả khi con đã vào cấp 2, cũng rất hạn chế việc cho con tiền, chỉ khi nào có nhu cầu xin mua học cụ, sách vở thì mới cho. Còn tất cả các nhu cầu khác thì cần gì sẽ tự tay mua cho con, bao nhiêu cũng được. Ngược lại, có nhiều mẹ lại cho con nhiều quá mức cần thiết, để muốn làm gì thì làm, chủ yếu là để chứng tỏ … gia đình có điều kiện !
Những quan điểm và cách cho con tiền như thế, thường sẽ đem lại hậu quả, nhẹ là khi lớn lên trẻ sẽ không tự chủ được trong việc dùng tiền, lãnh lương ra là có thể mua sắm cho hết trong vài tuần và sau đó là ăn mì gói ! Còn hậu quả trước mắt là không thể uốn nắn các hành vi sai trái của con, không thiết lập được mối quan hệ giữa bố mẹ và con một cách lành mạnh và giúp con có thể tự hào vào bản thân.
Chúng ta nên tập cho trẻ biết cách quản lý tiền ngay từ khi bước vào lớp Một. Không đơn giản chỉ là cho con một, hai chục để mua gì thì mua, mà phải theo một trình tự :
Giai đoạn 1 : Nhận biết tiền : Ngay từ khi trẻ vào mẫu giáo, đã phải tập cho trẻ nhận ra những con số trên các tờ giấy bạc từ 1000 – 5000 đồng. Chỉ cần nhận ra sự khác biệt, và sau đó khi đi mua hàng, hãy chỉ cho con biết là với các mệnh giá trên, có thể mua được gì. Bố mẹ có thể chơi trò chơi mua bán với trẻ, vừa là việc nối kết mối tình thân, vừa tập cho trẻ biết nhận dạng và cả việc tính toán khi mua sắm những món hàng dưới 5000.
Giai đoạn 2 : Biết cầm tiền và mua sắm – Khi con vào lớp Một hoặc lớp Hai, hãy cho trẻ từ 10000 trở xuống , hướng dẫn trẻ biết mua quà bánh, nước giải khát, kem hay đồ chơi rẻ tiền – Chắc hẳn bố mẹ sẽ lo lắng về vấn đề vệ sinh hay các nguy cơ khác. Điều đó là đúng, nhưng không phải việc ngăn ngừa trẻ ăn quà vặt, chơi các trò chơi “ mất vệ sinh” một chút mà có thể giữ an toàn cho trẻ. Chính điều đó lại giúp trẻ có sức đề kháng hơn, sau vài trận đau bụng… nếu chúng ta tập được cho trẻ hai thói quen : Luôn rửa tay trước khi ăn, sau khi đi học về và khi đi đâu về nhà thì thay ngay quần áo ra thì đó mới là cách đơn giản nhất để tránh những lây nhiễm từ môi trường.
Giai đoạn 3 : Biết kiếm tiền và để dành : Khi cho trẻ 10 hay 20 nghìn –ta yêu cầu trẻ hãy giữ lại ít nhất là 1/3 hay ½ – Số tiền đó mang về, ta sẽ cho thêm 1 khoản tiền bằng với số tiền mà trẻ giữ lại, sau đó bỏ vào trong 2 cái hộp, một cái để dành đến cuối tuần mở ra, gộp lại để trẻ có thể tự do mua sắm những món đồ mà trẻ ưa thích – ta sẽ không can thiệp vào. Còn 1 hộp ít hơn là để làm từ thiện. Trẻ cũng có thể kiếm tiền bằng cách tham gia một số công việc trong nhà. Lưu ý có những công việc là bổn phận, thì không tính. Bố mẹ cũng không dùng tiền để nhử trẻ làm việc, vì như thế sẽ tập cho trẻ thói quen coi trọng tiền bạc, làm điều gì cũng đòi phải trả công mới làm. Hãy giải thích và chỉ cho trẻ thấy sự khác biệt giữa thành quả được hưởng và sự đòi hỏi quyền lợi.
Giai đoạn 4 : Biết quản lý tiền : Hãy giải thích cho con về việc lập sổ tiết kiệm, biết cách tiêu tiền vào những món vật dụng cần thiết hữu ích và giá trị của việc làm từ thiện. Có thể để cho trẻ vài kinh nghiệm “đắng lòng” khi mua phải hàng giả, hay phí tiền vào các chuyện vô bổ, để rồi không còn tiền cho những nhu cầu thiết yếu nữa.
Giai đoạn 5 : Ý nghĩa sau việc quản lý tài chính : Khi trẻ đã biết cách tiêu tiền, có nhu cầu dùng tiền, thì bố mẹ có thể dùng ngay điều đó để quản lý hành vi của trẻ. Ta sẽ cho trẻ thấy, sống trong gia đình là phải có bổn phận với chính mình và trách nhiệm với những người chung quanh. Khi trẻ làm tốt thì các công sức của trẻ sẽ được nhìn nhận bằng sự khen thưởng về tinh thần và vật chất. Ngược lại thì trẻ không những phải chịu sự hạn chế về nhu cầu mà còn phải chịu sự bỏ rơi về mặt tinh thần. Trẻ sẽ hiểu niềm vui sướng lớn nhất của mỗi người là thấy mình trở thành một người có ích. Có ích cho bản thân trong việc có thể tự tay làm ra các giá trị vật chất và được mọi người chung quanh quan tâm và tôn trọng .
Những sai lầm về tiền bạc mà phụ huynh cần tránh
Không nói chuyện với con về tiền bạc
Không dám từ chối mọi yêu cầu của con
Cùng con “nói dối” về tiền bạc
Lời nói, hành vi của bố mẹ không thống nhất
Tiêu xài cho giải trí quá mức
Không dạy con biết dành dụm cho lúc nguy cấp
Bố mẹ mâu thuẫn, cãi vã vì tiền bạc trước mặt con
Như thế, khi chúng ta tạo ra nhu cầu dùng tiền của trẻ, chính là giúp cho trẻ biết giá trị của bản thân, của sự làm việc và lòng tự tin vào chính mình. Hơn nữa, nó cũng là 1 công cụ để quản lý trẻ, khi dựa vào nhu cầu lợi ích của trẻ để uốn nắn hành vi , chứ không phải là đòn roi, là quát mắng …những biện pháp kỷ luật đầy nước mắt để ép trẻ vào một khuôn khổ mà kết quả thường là sự thất vọng ngày càng nhiều về đứa con của mình.
Với những áp lưc trong cuộc sống hiện nay, tình trạng trầm cảm không còn là một điều xa lạ ở bất cứ độ tuổi nào. Trong giai đoạn ban đầu khi trẻ bắt đầu có những xáo trộn trong các sinh hoạt, nghỉ học hay trở nên xa cách, thì lại ít nhận được sự hiểu biết và cảm thông, mà có khi trẻ lại phải hứng chịu thêm những la mắng, hay ngươc lại là chiều chuộng thái quá. Chỉ đến khi các em có những dấu hiệu căng thẳng rõ ràng, thường thấy nhất là tình trạng tự cô lâp, buồn chán không còn hứng thú học tập, dễ nóng giận, sinh hoạt cá nhân trở nên thất thường…có những ám ảnh hay hành vi tự hành hạ bản thân, thậm chí là đe dọa tự sát, thì cha mẹ mới tìm đến chuyên viên tâm lý Khi đối diện với nhà tâm lý, các em thường có thái độ dè dặt, phòng thủ và rất ít tự bộc bạch, chỉ trả lời một cách đơn điệu các câu hỏi thăm dò… dần dần với thái độ cởi mở, nhẹ nhàng..nếu cần thì kết hợp với một số test về nhân cách, tư duy logic…các em mới có được sự tự nhiên hơn để bộc lộ, chia sẻ …một số bạn gái thì bắt đầu …khóc ! và đó là môt dấu hiệu tích cực.
Đối với thiếu niên , ngoài những xáo trộn về tâm sinh lý theo lứa tuổi, thì những áp lực về học tập, cảm xúc và nhất là trong quan hệ ứng xử đối với bố mẹ, thầy cô và bạn bè là những yếu tố có thể dẫn đến các rối loạn tâm lý, mà trầm cảm là trạng thái tiêu biểu. Khi các em có những bộc lộ khá rõ ràng qua các hành vi không bình thường… đến mức bố mẹ hay người thân không chấp nhận được nữa, họ lo lắng hay khó chịu vì không thể hiểu hay tiếp cận được với trẻ, và thường có những suy diễn đôi khi sai lệnh về các phản ứng hay thái độ trong cách ứng xử của các em. Nhưng cũng có những trường hợp, bố mẹ lại lo lắng trước các tuyên bố mang tính đe dọa và cho rằng trẻ có thể bị các rối loạn tâm thần. Sự lo lắng được biểu lộ qua việc hỏi han, nhắc nhở đôi khi lại quá nhiều, ngược lại với việc thiếu quan tâm trước kia, điều này thay vì giúp cho trẻ có thể bôc lộ, lại khiến cho các em khó chịu hay khép kín hơn… bởi vì phụ huynh thường yêu cầu trẻ phải trả lời các câu hỏi tại sao và phê bình hành vi của trẻ dưới góc độ đạo đức hay nghĩa vụ làm con mà quên rằng, điều đó lại đặt con vào tư thế đối lập, hoặc khiến cho trẻ trở nên khó chịu hơn, có những phản ứng thiếu kiểm soát hơn. Đây chính là điều nguy hiểm nếu cha mẹ hay nhà trường thiếu sự cảm thông và nhận biết các yếu tố tiêu cực của tình trạng trầm cảm, sẽ khiến cho trẻ cảm thấy cô đơn, lo lắng hay tức giận hơn và có những phản ứng mang tính thách thức đôi khi rất tai hại.
Yếu tố đầu tiên trong tiến trình trị liệu là lắng nghe – lắng nghe những tâm tư của bố mẹ và cảm thông với những phản ứng của các em . Thông thường, cha mẹ hay yêu cầu sự hỏi han, khuyên nhủ của nhà tâm lý. Nhưng các lời khuyên hay dạy dỗ trẻ, nếu không đưa vào đúng lúc, đúng thời điểm có thể gây tác dụng ngược. Sự lo lắng lớn nhất của trẻ là không tìm được sư cảm thông và tôn trọng. Hơn thế nữa, phải dùng môt số biện pháp thông qua các test tâm lý để hiểu được những ưu và khuyết điểm về tính cách và năng lực của trẻ, để từ đó hướng trẻ vào việc nhận ra những mặt mạnh, có giá trị tích cực để chính các em sẽ hiểu cần phải làm gì để thoát ra khỏi vấn đề của mình. Ngoài ra, việc giúp cha mẹ nhận ra, những biện pháp đối phó hay ứng xử không phù hợp với trẻ, từ đó những thay đổi này sẽ tác động đến trẻ, giúp cha mẹ có đươc những ứng xử phù hợp hơn, hàn gắn một cách nhẹ nhàng những mối quan hệ trong gia đình. Đó là mấu chốt trong tiến trình trị liệu, là giúp trẻ nhận ra nội lực của mình và cha mẹ chấp nhận thực tế cũng như thay đổi cách ứng xử , sẽ giúp trẻ thoát ra khỏi tình trạng cô lập và lo lắng của mình.
Ngày nay, áp lực học tập và những tác động xấu của xã hội rất nhiều, ngày đêm bào mòn những năng lực và ý chí của trẻ. Do vậy, thái độ tích cực nhất của cha mẹ là không đợi đến khi trẻ bộc phát tình trạng trầm cảm mới lo đi kiếm “ thầy chữa bệnh tâm lý” , mà hãy thôi đặt những áp lưc lên con, và giành thời gian trong ngày, ít nhiều để tạo ra những quan hệ tốt đẹp, cũng như tìm cách giúp trẻ được học tập và phát triền những lĩnh vực trẻ thích , chứ không phải là buộc trẻ theo những gì cha mẹ muốn. Đó là cách tốt nhất để tránh được tình trạng trầm cảm, một căn bệnh ngày càng phổ biến trong xã hội.
Hiện nay, cụm từ “bạo hành trẻ em” hay “bạo hành trẻ mầm non” đã trở nên khá phổ biến, nếu tìm trên Google thì chỉ vài giây sẽ cho ra hơn 1 triệu 200 nghìn kết quả. Từ những vdeo làm “dậy sóng” dân cư mạng, cho đến những vụ mà ai cũng phải sót xa trên báo chí, trên hay Facebook. Người ta thường sót xa khi thấy những đứa trẻ bị hành hạ bởi những người mà lẽ ra là phải có trách nhiệm chăm sóc, thương yêu, vui đùa với các em. Dĩ nhiên những cô giáo, bảo mẫu đó đã bị lên án không thương tiếc, và nhiều người đã phải trả giá với những bản án nghiêm khắc để làm gương. Một cái giá khá đắt mà lẽ ra họ sẽ không phải nhận lãnh nếu chính họ được quan tâm, tôn trọng và đươc hướng dẫn những biện pháp chăm sóc giáo dục phù hợp với tâm sinh lý trẻ em hơn.
Có thể nói, trong cuộc sống thì bất kỳ ai cũng đều gặp những thời điểm khó khăn, căng thẳng, mệt mỏi vì những áp lực công việc, áp lực kinh tế và cả những áp lực về mặt cảm xúc . Những áp lực này không chừa một ai và nó đã tạo ra một cái vòng luẩn quẩn. Khi một giáo viên bị áp lực, thì họ có thể dễ dàng bùng nổ để trút bỏ áp lực đó lên những trẻ mà họ phải chăm sóc. Thế rồi khi những đứa trẻ bị tấn công, hành hạ vì điều đó, thì với những vết thương tâm lý sâu sắc ấy, chúng mang về nhà, trước mắt là trút lại lên bố mẹ qua những biểu hiện rối loạn hành vi, trẻ sẽ sợ sệt, có thể mất ngủ hay ngủ không yên giấc, trong giấc ngủ có thể kêu khóc vì những ám ảnh ban ngày, khi bị bạo hành lại kéo đến trong giấc mơ. Cũng có trẻ trở nên nhút nhát, thu rút , lo lắng, biếng ăn, không muốn đi học. Gây ra những hoang mang cho bố mẹ. Thậm chí lại có những trẻ sẽ có những phản ứng bùng nổ như cào cấu, đánh mẹ, đánh ông bà như một cách dịch chuyển những sự tấn công đã bị hứng chịu ở trường, ở giáo viên thậm chí là ở trẻ khác nay chuyển sang cho những người thân trong gia đình.
Kết quả đến phiên bố mẹ là “nạn nhân”. Họ sẽ lo lắng, căng thẳng và mệt mỏi trước những phản ứng đó. Điều may mắn là nếu họ nhận ra được những dấu hiệu đó là một “nghi vấn” về sự bạo hành mà con mình phải hứng chịu, để rồi tìm cách xoa dịu. chăm sóc nhẹ nhàng và cùng với người giáo viên, bảo mẫu đó từng bước thay đổi sự tác động với trẻ bằng lời nói, hành động, hướng dẫn trẻ vào những hoạt động biểu lộ sự yêu thương với các con vật, với bạn bè và với những đứa trẻ có hoàn cảnh bất hạnh để những tổn thương sẽ dần dần nguôi ngoai trong tâm trí và lành lặn trên cơ thể của trẻ.
Nhưng thường thì bố mẹ lại tìm đến thủ phạm, có khi do cộng đồng “ mạng” truy tìm giúp và lôi ra ánh sáng để trừng phạt bằng “ bạo lực”, thì điều này có thể làm bố mẹ thỏa mãn, nhưng lại là một nguy cơ cho đứa trẻ. Nó cũng sẽ cảm thấy “hài lòng” khi những người đánh nó, hành hạ nó phải trả giá. Như vậy chính cái mầm mống bạo hành mà trẻ đã phải nhận lãnh, sẽ được “gieo trồng” trở lại trong tâm hồn nó. Nếu như điều đó lập lại, và nếu như vì thế mà các giáo viên, bảo mẫu sẽ không dám áp dụng bất kỳ một biện pháp giáo dục nào với trẻ nữa, thì đứa trẻ sẽ trở nên một kẻ “ bạo hành” tiềm năng sau này !
Trong một lớp mẫu giáo, có hai trẻ đánh nhau. Một bé mách: “Cô ơi bạn ấy chọc vào mắt cháu”. Cô gọi đứa đánh bạn ra hỏi. Thằng bé trợn mắt kêu: “Nó đã mù đâu!” Vâng, đó chính là cái “ác” mà trẻ đã “ học bằng thực hành” từ những hành vi và lời nói của người lớn ! Bởi vì không chỉ là đòn roi hay những cái tát làm tổn thương đứa trẻ, mà chính những lời mắng nhiếc, mỉa mai , châm chọc … hay thái độ của người lớn đối xử với nhau, cũng là một thứ bạo hành đôi khi còn khủng khiếp hơn cả những vết thương tóe máu ngoài da, bởi vì có thể nó sẽ được ghi vào “ bộ nhớ” và kéo dài suốt quãng đời của trẻ.
Là phụ huynh, chúng ta phải biết bảo vệ con cái trước những hành vi bạo hành, nhận ra những dấu hiệu cho thấy những tổn thương sâu sắc ở các em. Nhưng, bảo vệ không phải là ôm ấp, bênh vực bất kể đúng sai, cũng không phải là bao che các hành vi vô kỷ luật ở trẻ và lại càng không phải là một sự trả thù “ mắt đền mắt – răng đền răng” với những kẻ đã gây ra những tổn thương cho con mình. Mà là một sự quan tâm đến ứng xử và hành vi của trẻ tại nhà, tập cho con có những hành vi tự chủ, biết tôn trọng bản thân và người khác. Biết chấp nhận những điều đúng do người lớn đưa ra. Chính sự chiều chuộng thái quá tại gia đình, sẽ làm cho trẻ trở nên mềm yếu, đòi hỏi và lười biếng.Thậm chí có thể trở nên hỗn láo và ích kỷ với người thân, mà những hành vi đó sẽ không được chấp nhận ở nhà trường, có khi đó lại là nguyên nhân dẫn đến sự tức giận của các cô giáo, nếu như trong thời điểm đó, bản thân giáo viên đang phải chịu một áp lực, do không có kinh nghiệm, hay thiếu bản lĩnh sư phạm do không được đào tạo bài bản thì khả năng bạo hành rất dễ xẩy ra.
Bạo hành không phải chỉ là bộc lộ cái ác, mà còn là sự nuôi dưỡng cái ác, điều đó không chỉ đến từ giáo viên,hay từ nhà trường, mà còn đến từ một cơ chế tổ chức của gia đình và xã hội, trong đó không có sự tôn trọng những giá trị của con người và thiếu đi tình yêu thương đối với trẻ thơ.
CvTl Lê Khanh
Phó chủ tịch hội đồng chuyên môn Cty Giáo dục KidsTime HN.
Một trong những khiếm khuyết điển hình của trẻ tự kỷ là những rối loạn trong giao tiếp, bao gồm tình trạng chậm nói hoặc chỉ là những phát âm linh tinh không ai hiểu và những hành vi, thái độ bất thường khiến trẻ không thể hòa nhập và thích nghi được với môi trường xung quanh. Vì điều này nên tự kỷ được xem là một trong những khó khăn nhất trong các dạng khuyết tật trí tuệ ở trẻ.
Do đây là những dấu hiệu rõ ràng, dễ thấy nhất nên chúng ta hay xem đó làm dấu hiệu chẩn đoán cần có, khiến cho việc phát hiện trẻ tự kỷ thường khá chậm trễ, vì phải trên 2 tuổi thì những khó khăn về ngôn ngữ và giao tiếp mới thực sự bộc lộ. Ngoài ra cũng vì xem đó là những dấu hiệu tiêu biểu của chứng tự kỷ, nên có nhiều người cho rằng chỉ cần tác động, can thiệp hay điều trị sao cho trẻ có thể nói được, ít nhất là bật ra một số âm từ có nghĩa, và giảm đi những hành vi, cử chỉ bất thường trong giao tiếp là trẻ đã được xem có khả năng “ hồi phục” hay “ thoát khỏi” tình trạng bất hạnh này.
Những dấu hiệu ban đầu :
Thực ra, những dấu hiệu báo động cho tình trạng “rối loạn giao tiếp” ở trẻ đã có ngay từ khi trẻ mới sinh ra đời, khi mà “ngôn ngữ – giao tiếp” của trẻ mới chỉ là những nụ cười – tiếng khóc, ánh mắt nhìn dõi theo khuôn mặt của bố mẹ và những cử chỉ “ phi ngôn ngữ” mà trẻ bộc lộ qua việc cầm, nắm, sờ chạm hay quay đầu để dõi theo một tác động nào đó.
Trong 3 tháng đầu đời, trẻ đã có thể nhận ra khuôn mặt quen thuộc của mẹ, có thể giao tiếp bằng tiếng khóc và đã có những phản xạ cầm nắm. Đây cũng chính là các dấu hiệu để phát hiện nguy cơ tự kỷ nơi trẻ sơ sinh khi mẹ thấy bé tiếp xúc với mình bằng một cái nhìn thờ ơ, hầu như không có cảm xúc nào bộc lộ trên khuôn mặt. Trẻ cũng có những tiếng khóc đanh và cao, đồng thời phản xạ cầm nắm của trẻ rất lỏng lẻo.
Trong những tháng kế tiếp, trẻ thường thích được bạn ôm ấp, vuốt ve, biết lắng nghe những câu nói, đặc biệt là với những câu nói như hát, hay những bài vè, bài thơ mà trẻ “nghe bằng trái tim” . Trẻ cũng biết đòi bế, thích thú với những người thân đang ở xung quanh mình… thậm chí là có phản ứng khi được gọi tên dù trẻ hoàn toàn không hiểu nghĩa, mà chỉ cảm nhận được sự quan tâm và yêu thương của bố mẹ. Ngược lại, nếu trẻ không có các phản ứng này thì phải xem đó là điều đáng báo động.
Với những trẻ có nguy cơ tự kỷ thì hầu như trẻ có vẻ như ngủ suốt ngày, khi thức giấc thì tỏ ra hiền lành đến mức lãnh đạm trước những tác động của những người xung quanh và cũng hề tỏ ra lo lắng, sợ hãi khi phải nằm một mình, xa cách người thân trong một khoảng thời gian.
Điều này cho thấy, việc thiếu quan tâm chăm sóc, thiếu sự ôm ấp gần gũi, cho bú mớm của người mẹ không phải là nguyên nhân gây ra tự kỷ. Ngược lại, chính sự qun tâm chăm sóc sẽ giúp bố mẹ phát hiện ra những thái độ lãnh đạm, ánh mắt thờ ơ, thiếu cảm xúc khi được ôm ấp … để có thể áp dụng ngay những biện pháp can thiệp , tuy không thể “ chữa lành” một tình trạng rối loạn bẩm sinh nhưng có thể làm cho các khó khăn của bé giảm thiểu một cách đáng kể, chứ không nhất thiết phải đợi đến khi trẻ trên 2 tuổi, mới có thể đưa đến các bệnh viện phòng khám để được chẩn đoán xác định và sau đó mới áp dụng các biện pháp can thiệp sớm.
Phát triển vận động là tiền đề cho ngôn ngữ:
Khi trẻ được 6 tháng thì một trong những điều mà trẻ có thể làm được là bò, có thể trẻ biết bò sớm hơn hay trễ hơn thời điểm này một vài tháng, nhưng việc bò cũng là một dấu hiệu phát triển thần kinh cần có nơi trẻ, và những bé bỏ qua giai đoạn này mà ta thường gọi là trốn bò, cũng phải xem là một dấu hiệu cần lưu ý vì sự phát triển khả năng vận động thô, sau đó là các vận động tinh là tiền đề cho sự phát triển ngôn ngữ và giao tiếp sau này của trẻ.
Để giúp cho trẻ bò tốt, hay đúng hơn là phát triển được khả năng phối hợp tay chân, kiểm soát được sự vận động của cơ thể, thì ngay từ khi trẻ được 1 -3 tháng tuổi, chúng ta hãy kích thích phản xạ đeo bám cho bé, tập cho bé nằm lên hai cánh tay của bố hay mẹ, hai bàn tay của bố đỡ lấy đầu của trẻ , để cho hai tay bé ôm lấy 2 cổ cánh tay mình và hai chân vòng qua hai cùi chỏ, từ đó sẽ đung đưa nhẹ nhàng từ trái sang phải. Việc tập cho trẻ đeo bám lấy cánh tay hay một phần cơ thể của mẹ ngay từ bé, sẽ kích thích được cảm giác an toàn nơi bé, tạo được sự gắn kết với con, đây chính là những điều mà trẻ tự kỷ rất yếu và thiếu. Vì vậy việc tái tạo sự gắn kết với trẻ ngay từ nhỏ, sẽ có giá trị lớn trong việc giảm thiểu nguy cơ về phát triển của trẻ.
Khi cho trẻ nằm ngửa một cách thoải mái trên giường, tự do vận động tay chân cũng là một biện pháp kích thích khả năng vận động nơi trẻ. Chúng ta có thể nắm lấy hai bàn tay nhỏ bé và nâng hai cánh tay của bé lên vài lần. Cũng làm thế với hai chân khi chúng ta nắm lấy hai bàn chân của trẻ, vừa xoa bóp vừa đẩy lên đẩy xuống như đạp xe đạp… Nói cách khác hãy “ tập thể dục” một cách nhẹ nhàng cho trẻ trong tư thế nằm với những nụ cười, ánh mắt yêu thương và những bài hát nhẹ nhàng có vần điệu ngay từ 1 – 2 tháng tuổi để giúp trẻ phát triển khả năng vận động.
Để phát triển mối tương tác mẹ – con thì ngoài việc cho con bú, chúng ta hãy có những giờ phút thư giãn cùng con – Mẹ nằm ngửa trên sàn trải chiếu hay thảm, đặt con nằm trên ngực trần của mình, đầu của bé sẽ áp sát vào ngực mẹ, và lấy hai tay ôm lấy con, có thể co đầu gối lại để đặt hai bàn chân trên mặt sàn. Sau đó hít thật sâu và dướn mình cho xương sống ép sát xuống sàn, rồi từ từ thở ra thật nhẹ nhàng cho thật hết khí trong phổi, nín thở vài giây rồi tiếp tục hít vào, làm động tác này vài lần. Trẻ sẽ cảm nhận được nhịp đập của trái tim và làn hơi thở của mẹ. Hoạt động này sẽ giúp cho trẻ tái tạo lại mối gắn kết mẹ con, từ đó sẽ giảm đi những lo lắng.
Tất cả những điều này cũng như những tác động giúp trẻ phát triển khả năng nghe, nhìn, sờ chạm ngay từ nhỏ, sẽ là những biện pháp phòng ngừa tốt nhất , khiến cho tình trạng tự kỷ nếu có sẽ có thể giảm nhẹ ở mức thấp nhất. Sau này nếu trẻ bộc lộ những khó khăn trong giao tiếp thì cũng sẽ dễ dàng tiếp nhận những biện pháp can thiệp sớm của bố mẹ các em một cách hiệu quả hơn.
Chúng ta không đợi đến khi trẻ bộc lộ một cách rõ rệt tình trạng chậm nói, rối loạn hành vi mới đi tìm các phương pháp can thiệp, trị liệu bằng bất cứ giá nào, kể cả với những biện pháp phi khoa học với suy nghĩ : Đây là một căn bệnh, biết đâu sẽ có thể chữa lành.. để rồi tiền mất, tật còn, phí công mất sức với những tay lang băm tán hươu tán vượn. Bố mẹ hãy chủ động can thiệp ngay khi trẻ còn nhỏ, nếu thấy có những dấu hiệu nguy cơ.
Ngay cả khi trẻ không bộc lộ một dấu hiệu nguy cơ nào, và lớn lên một cách bình thường thì những hoạt động giúp trẻ phát triển giác quan và vận động, đáp ứng các nhu cầu cảm xúc cho trẻ ngay trong những năm tháng đầu đời qua trong việc ôm ấp, vuốt ve, chơi đùa để giúp trẻ phát triển giác quan – vận động – cảm xúc cũng hết sức cần thiết để trẻ có được những kỹ năng giao tiếp xã hội một cách đầy đủ hơn khi lớn lên.
Gần dây, sau bao nhiêu thông tin chính thống về tự kỷ, sau bao nhiêu khóa học được mở ra, sau bao nhiêu tài liệu được chia sẻ miễn phí trên mạng … Tưởng chừng như các phụ huynh đã có được những hiểu biết nhất định vè tình trạng này, để không còn đâm đầu lôi con đi tìm những phương pháp nhiệm mầu và nhanh chóng nhằm “điều trị”, để giúp cho “ Con về” hầu “đưa con trở lại thiên đường” với cuộc sống bình thường và đi học “hòa nhập” …
Nhưng không, vẫn còn người hỏi thăm có phải đưa con đi cấy tế bào gốc sẽ giúp con khỏi bệnh hay không ? Vẫn còn người muốn mang con đến thần Y Võ Hoàng Yên để giúp con nói được, dù chính ông đã tuyên bố là không chữa được tự kỷ, mà chỉ là đám đệ tử của ông ra tay “ tra tần” đứa trẻ để cho nó vào khuôn phép ! Hay hơn nữa là có rất nhiều người thích xếp hàng chờ 6 tháng để con được cạo gió chữa bệnh, dù bệnh thì chưa biết có khỏi hay không, nhưng thân thể con đã giống như thằng tù vừa bị hỏi cung ! còn nếu không, muốn nhẹ nhàng nhanh chóng thì cứ cho con uống Vương Não Khang, không hết thì cũng bổ mà không bổ sấp thì cũng bổ ngửa !
Tại sao lại như vậy ? Phải chăng là phụ huynh còn u mê lạc hậu, phải khai sáng hơn nữa ? Không – Chắc chắn là các phụ huynh đều là những người có học, thậm chí là có cả các bằng cấp chuyên môn.
Phải chăng là những phương pháp đó đều miễn phí, đều không mất gì ngoài chút công sức bỏ ra? Không, hầu như không có cái gì là miễn phí cả, và phụ huynh phải mất tiền, thậm chí là rất nhiều tiền và công sức để vác con chạy tới chạy lui, bỏ cả công ăn việc làm !
Vậy phải chăng là do phụ huynh thiếu kỹ năng, không biết lên mạng, lên FB để tìm kiếm các thông tin hữu ích và khoa học ? Không – Bởi vì chính truyền thông trên mạng đã đưa một bà lang Nùng vô danh tiểu tốt lên thành một lương y vô tiền khoáng hậu, chỉ với vài đồng bạc để cạo gió, đã có thể đánh bại cả một hệ thống giáo dục trẻ tự kỷ lừng danh của Mỹ, trong việc có thể chữa khỏi bệnh tự kỷ trong một thời ngắn từ một đứa trẻ cho đến sinh viên đại học, đều có thể khỏi hẳn, trục xuất cái chứng “ trống đánh trong đầu” này ra khỏi cơ thể mà không cần thêm bất kỳ một phương pháp nào khác !
Cũng chính truyền thông, vửa giúp phổ biến thông tin chính quy, nhưng cũng vừa giới thiệu thông qua những trang mạng “ lá cải” những luận cứ kiểu như “ Tại sao lại cứ phải dựa vào các phương pháp khoa học duy lý Tây Phương, trong khi với những phương pháp thần bí Đông Phương như Yoga, Thiền hay cầu nguyện hoặc cụ thể hơn như cạo gió, cấy chỉ có thể giải quyết được” của một kẻ cũng tự nhận mình là chuyên gia !
Ở đây – một câu hỏi lại được đặt ra: Tại sao những thông tin chính thống trong những tờ báo, hay diễn đàn nghiêm túc thì ít người TIN, mà những thông tin thiếu cơ sở khoa học lại có những lượt xem vào hàng khủng? và chắc chắn trong số đó không ít những người sẽ tin, cũng có những người không tin nhưng cứ thử xem, biết đâu ! Còn nước, còn tát..có bệnh thì vái tứ phương ?
Vấn đề đầu tiên là nằm ở chữ BỆNH
Đã từng có rất nhiều nhà chuyên môn, từ các y bác sĩ cho đến các tiến sĩ, giáo sư, các chuyên gia tâm lý có trình độ, đều gọi đây là BỆNH TỰ KỶ ! và cũng có rất nhiều các tài liệu, các bài viết trên báo chí và các phóng sự trên các phương tiện truyền thông, từ phim ảnh, truyền hình đến các Video Clip trên Youtube ( trong và ngoài nước ) cũng gọi đây là bệnh ! Vậy điều này có sai không ? Nếu sai thì tại sao chính Tài liệu “ Chẩn đoán và phân loại bệnh “ của Mỹ là sách DSM IV và sau này là DSM V vẫn xếp tự kỷ vào nhóm các bệnh chứng tâm thần ?
Vậy thì nó đúng ? và nếu đúng thì tại sao ngay chính cái Tên của nó, các nhà khoa học đều gọi là “ Hội chứng rối loạn phổ tự kỷ” ( Autism Spectrum Disorder ) mà không gọi nó như một căn bệnh ( Diseare ) hay Autism Diseare ? và nếu gọi nó là bệnh thì có thể trả lời các câu hỏi sau hay không :
1/ Có loại bệnh nào mà không thể điều trị ( hầu như tất cả các phương pháp điều trị đều không hiệu quả ) mà chỉ có thể cải thiện tình trạng bằng các biện pháp giáo dục ( có gần 30 biện pháp khác nhau ) . Ngay cả BS khi cho uống Vương Não Khang cũng phải nói thêm là cần kết hợp với các biện pháp giáo dục hay tâm lý.
2/ Có loại bệnh nào mà cho đến nay hầu như những người có lương tâm, trách nhiệm và học thức đều thừa nhận là không thể chữa khỏi ?
3/ Có loại bệnh nào mà ngay từ khi mới sinh ra, lớn lên, và đến khi chết đi vẫn còn tồn tại ? Trong khi đó, nếu gọi là tình trạng rối loạn (Disorder ) thì ta hoàn toàn có thể trả lời các câu hỏi trên một cách đơn giản vì không phải chỉ có tự kỷ, mà còn nhiều các hội chứng khác cũng như vậy ! Cũng không biết rõ nguyên nhân, không chữa được và kéo dài suốt đời.
Tuy nhiên, điều quan trọng không chỉ là cái Tên ( gọi là bệnh tự kỷ ) mà là do vô thức của phụ huynh đã tạo ra một chuỗi các liên tưởng rất logic : Đây là một chứng bệnh, như vậy cũng như trăm ngàn các bệnh khác, chắc chắn sẽ phải có THUỐC CHỮA, CÁCH CHỮA và sẽ có ai đó có năng lực chữa lành.
Ngoài ra, hầu như trong tâm lý của bất cứ ai – đều chỉ muốn TIN và làm theo điều mình MUỐN, chứ không thích tin vào những cái mình CẦN ! Khi nghe các y bác sĩ, các giáo sư tiến sĩ phán : Đây là bệnh tự kỷ – họ gật gù tin ngay, và không muốn nghe cái đoạn sau, nếu có : …nhưng là bệnh chưa có thuốc chữa hay không thể chữa khỏi ! Vì điều này, nằm ngoài cái mong muốn của họ và không nằm trong chuỗi suy luận của họ : Bệnh gì mà chẳng có thuốc hay phương pháp chữa ! Chẳng qua là khoa học chưa khám phá ra thôi. Như thế, khi có ai đó tuyên bố : Có thể chữa khỏi, thì ngay lập tức, họ sẽ TIN ngay, vì rõ ràng đó là điều họ MUỐN !
Tuy nhiên, vấn đề không chỉ đơn giản như thế ! mà còn là ở chỗ chính các nhà chuyên môn chân chính, các chuyên gia bằng cấp đầy người và các giáo viên giáo dục đặc biệt, đầy nhiệt tình và tâm huyết đã vô tình đẩy phụ huynh vào việc PHẢI TIN cái điều không đáng tin, bởi vì chính phụ huynh đã bị mất lòng tin từ các nhà chuyên môn nghiêm túc !
Tại sao lại thế ?
Trước hết, có một điều mà ai cũng thừa nhận, đó là vai trò quan trọng của phụ huynh trong việc chăm sóc, giáo dục và can thiệp cho trẻ tự kỷ. Thế nhưng, một số chuyên gia thì ra sức cổ vũ cho các phương pháp rất khoa học, rất nghiêm túc và rất khó..hiểu ! Hơn nữa, khi họ quảng bá phương pháp này, thì lại phê phán phương pháp khác ! khi họ mở khóa huấn luyện phương pháp này, thì hầu đó sẽ là số một, thậm chí là phê phán những hướng dẫn mang tính cơ bản, tổng hợp là một cái lẩu thập cẩm. Nghĩa là, chỉ có mình đúng nhất ! Vậy phụ huynh sau khi đi học với vài chuyên gia như thế thì họ sẽ phải tin ai ?
Bên cạnh việc thừa nhận vai trò phụ huynh, thì chính sự nhiệt tâm năng nổ của các giáo viên đặc biệt lại làm cho phụ huynh không còn dám tin vào chính mình, và các giáo viên cũng không thích để cho các phụ huynh xía vào công việc giáo dục đầy ý nghĩa và giá trị của mình. Thế là các phụ huynh sẽ đi tìm những giáo viên để có thể “ trút cái gánh nặng” và các giáo viên thì một mặt, vừa than thở cho cái “ ách tự nguyện” này, mặt khác lại rất vui mừng khi “ nhờ công sức rèn tập” của mình mà các con tiến bộ từng ngày, từ khi chưa biết ê a, rụt rẻ nhút nhát, giờ con đã biết nói những câu nói ngắn, đã biết điều này điều kia và tổ chức “ lễ ra trường” hoành tráng cho con bước vào lớp Một hòa nhập một cách tự tin !
Việc làm của các giáo viên là hoàn toàn cần thiết và hợp lý, thế nhưng phải chăng sau khi con trẻ đã NÓI ĐƯỢC, đã đi HỌC ĐƯỢC, thì mọi việc sẽ kết thúc ? Bé sẽ có một cuộc sống bình thường ? hay là sẽ phải tiếp tục cố gắng hết sức trong tiến trình hội nhập, mặc chiếc áo trắng tinh tươm, vai đeo cặp sách đầy hãnh diện, kéo dài giai đoạn học sinh qua lớp Một, lớp Hai, lớp Ba và sau đó thì không thể bước lên được nữa vì sự chủ quan của bố mẹ, cho rằng con đã “thoát khỏi tự kỷ” ! mà quên rằng tình trạng rối loạn quan hệ xã hội và không thích nghi với các nguyên tắc sinh hoạt, giao tiếp đời thường của trẻ sẽ là một tình trạng kéo dài suốt đời !
Có những em sẽ kéo dài được đến lớp sáu, lớp Bảy … trong tình trạng “làm ngơ” của các giáo viên, trong việc “làm lơ” của các phụ huynh không dám nhìn vào sự thật, là đứa trẻ vẫn còn rất nhiều các khó khăn trong các sinh hoạt hàng ngày mà họ đã quên không dạy dỗ.
Đó là chưa nói đến, hàng loạt các cơ sở mang tên “ Trung tâm giáo dục hòa nhập” với hàng loạt các giáo viên đặc biệt không có đủ kiến thức chuyên môn và kinh nghiệm về tâm lý trẻ, đã làm vỡ mộng rất nhiều các phụ huynh, đưa con đi can thiệp vài ba năm, mà vẫn chỉ là một con số 0 tròn trĩnh về nhận thức và hành vi ! Họ hân hoan đưa con đi học, sau đó, hết tiền, hết niềm tin, ngậm ngùi đưa con về ! vậy bây giờ họ sẽ phải TIN ai ? thôi thì ai cho họ điều họ muốn, thì họ cứ theo!
Các nhà chuyên môn phê phán các lang băm, các nhà giáo dục phê phán những kẻ “mộng du” đã tạo cho phụ huynh những cái “ảo vọng” về tình trạng con mình , nhưng chính họ lại dẫn các phụ huynh đi từ những điều hy vọng vào những chương trình gọi là “ Can thiệp sớm” những phương pháp đầy khoa học và kỳ diệu như ABA, như RDI …cùng những bài tập Âm ngữ trị liệu đầy quyền năng …đi đến những thất vọng đắng cay mà không biết chia sẻ cùng ai, vì đâu có ai dám nhận mình là dốt, đâu có ai dám nhận mình là người không biết lo cho con! Không những thế, họ còn mạnh miệng tuyên bố: Chỉ có chúng tôi mới được phép dạy về tâm vận động một cách độc quyền từ các chuyên gia nước ngoài, chỉ có chúng tôi mới đủ chứng chỉ để dạy về More Than Words một cách chính thức có công chứng tại tòa!
Điều đó không có gì sai, vì các trung tâm và các chuyên viên đều có đủ thẩm quyền làm điều này. Thế nhưng, điều đó lại vô tình đẩy Phụ huynh ngày càng xa rời những điều họ cần phải có, đó là sự TỰ TIN, họ ngày càng mất niềm tin vào một môi trường giáo dục đầy tính khoa học và nhân văn mà lại cạnh tranh nhau không khác một cái “chợ trời” và ai cũng tự cho mình là đỉnh của đỉnh !
Điều cay đắng là ai cũng nói một cách quả quyết, đây là một lãnh vực giáo dục liên ngành, xuyên ngành, phải có sự kết hợp giữa các nhà chuyên môn, từ các y bác sĩ đến các chuyên viên, đến các giáo viên đặc biệt nhưng trên thực tế thì họ lại hành động gần như độc lập, thậm chí là đối lập và phủ nhận nhau! Nếu có cùng nhau thì chỉ là những kết hợp vì quyền lợi, vì danh tiếng hay chỉ trong những giai đoạn tạm thời cần lợi dụng lẫn nhau.
Phụ huynh mang con đến bệnh viện, phòng khám thì cũng xếp hàng cả tháng, vào khám 15 phút ra, đọc được vài dòng chữ trên sổ khám bệnh: Theo dõi tự kỷ , có bệnh rối loạn phát triển, nhận một ít tài liệu và có thể được giới thiệu đến các trung tâm, các phòng Tâm vận động để học ..cho vui ! Còn nếu không thì mang về ..tự xử ! Sau đó lại lếch thếch dẫn con đến các trung tâm “Can thiệp sớm” , nếu ở tỉnh thì lại phải thuê phòng trọ bên cạnh trường, vật vờ vài năm, và nhận được những lời có cánh từ các giáo viên : Con tiến bộ hàng ngày. Nhưng thực tế thì hầu như “ vũ như cẫn” Nếu không ý thức được vai trò, trách nhiệm và tự mình có những can thiệp vào con. Có thể nói, hầu hết các trường hợp trẻ tiến bộ, có khả năng về giao tiếp, ngôn ngữ là nhờ sự tác động kiên trì không mệt mỏi của những phu huynh sáng suốt, có khả năng tự học và tham gia các khóa tập huấn nghiêm túc, cùng những phối hợp thực sự với các giáo viên và chuyên viên có kiến thức và lương tâm.
Nhưng trong xã hội này, có được bao nhiêu phụ huynh như thế, khi mà chính những nhà khoa học, giáo dục và y tế “chính quy” đã vô tình làm cho họ mất đi niềm tin vốn đã mong manh. Trong khi chính các lang băm lại có thể cho họ điều mà họ mong muốn ! Đó là phải thoát khỏi tình trạng này bằng mọi giá ! chỉ có điều, không phải là con “thoát tự kỷ” mà là phụ huynh “ thoát khỏi trách nhiệm” làm cha mẹ của các VIP này ! Tôi đã làm đủ các kiểu rồi nhé ! tôi đã vái tứ phương rồi nhé ! tôi đã đưa con đi khám khắp nơi rồi nhé ! và bây giờ xin hãy để tôi yên, hãy cứ để cho tôi sống trong cái ảo vọng, để mà hy vọng “ Đưa nhau trở lại thiên đường” !
Ngày Chúa Giáng Sinh ! Ngày của Niềm Tin và Hy vọng.
Trò chơi nói chung từ dân gian đến hiện đại đều có rất nhiều hình thức, từ những trò chơi tập thể đến các trò chơi cá nhân, chơi 2 người, 3 người .. Rồi có những trò chơi Động, trò chơi tĩnh và các trò chơi ngoài sân, trong nhà, trong phòng…thậm chí là cả trên giường ( không phải trò chơi 2 người lớn nhé ). Vì vậy, không nên nghĩ rằng ở thành phố ( thậm chí là ở chung cư ) là không chơi được các trò chơi dân gian !
Vấn đề chỉ là chúng ta có MUỐN chơi với trẻ hay không – có thể thu xếp THÌ GIỜ ĐỂ CHƠI , có thể chơi một cách vui vẻ thoải mái tự nhiên NHƯ TRẺ hay không mà thôi ! Khí đã muốn, đã thích thì ta sẽ tìm kiếm, sẽ chọn lựa những trò chơi thích hợp ( không chỉ là trò chơi dân gian ) cho việc chơi với con tại gia đình ( đã tìm là sẽ gặp )
Thực ra thì cũng không cần nhiều nhặn gì, chỉ cần mươi trò “làm vốn lận lưng” rồi trong lúc chơi, tùy cơ ứng biến là đủ cho con mình zui rồi. Mỗi buổi chơi vài trò, xào tới xào lui, chế biến qua lại cũng đủ cho tuổi thơ của trẻ trôi qua trong niềm vui mà trẻ sẽ không còn gặp lại. Nhưng quan trọng nhất là với niềm hãnh diện : Con là người Việt, con chơi trò chơi Việt mà trước đây ông bà bố mẹ đã từng chơi. Đó chính là cái giá trị lớn nhất mà trò chơi dân gian đem lại cho các em, những công dân VN tương lai, mặc dù có thể ngay lúc đó, các em không ý thức được.
Sở dĩ, chúng ta nên lưu tâm nhiều đến các trò chơi dân gian là vì hầu hết chúng ta đều có tư tưởng : Cái gì của VN cũng dở, cũng kém, cũng yếu, cũng thiếu. Đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục, chúng ta đã thấy là giáo dục Tây Phương có nhiều ưu điểm hơn hẳn cách GD truyền thống của VN . Và cũng trên tinh thần đó, chúng ta cũng sẽ suy ra rằng, các trò chơi của Tây ( cho trẻ em) cũng ngon lành và có giá trị hơn hẳn trò chơi Việt!
TRong khi đó, sở dĩ các nguyên lý và phương pháp GD của Tây Phương có giá trị là vì nó được các chuyên gia nghiên cứu một cách nghiêm túc , được áp dụng trên một nền tảng rất quan trọng là sự tôn trọng trẻ em và những giá trị sống với những thiết kế khoa học . Bên cạnh đó là cả một đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản với tinh thần trách nhiệm nghề nghiệp rất cao.
Nhưng, với trò chơi thì khác, trò chơi của trẻ ở bất cứ đâu cũng có giá trị và chất lượng như nhau bởi vì ở Tây cũng như ta, đều đem lại cho trẻ niềm vui và sự tự tin. Vì thế, trò chơi dân gian và cả những giá trị sống qua các câu ca dao tục ngữ , nếu so sánh với những trò chơi phát triển trí tuệ và kỹ năng của Tây hay hiện đại thì không có gì là thua kém cả, mà nếu đứng về phương diện tinh thần thì nó lại có những giá trị mà các trò chơi hiện đại không thể có được.
Chỉ tiếc một điều, cũng như nhiều giá trị và di sản văn hóa của cha ông truyền lại, trò chơi dân gian cũng bị “ mầu mè hóa” “hội chợ hóa” bằng những “tổ chức” những “phong trào” mang nặng tính hình thức, với những lễ hội “ đến hẹn lại làm” bởi những “thiên tài thiếu I ốt “ mà thừa tính “thực dụng” khiến cho những trò chơi vốn dĩ rất gần gũi với trẻ em, với gia đình bằng sự giản dị, hồn nhiên trở nên xa lạ bởi những kiểu hoạt động “về nguồn” ( mà càng làm thì lại càng khiến cho giới trẻ lạc lối vì chả biết đó là cái nguồn gì ! ) Vì vậy, trách nhiệm của các bậc cha mẹ ngày nay càng ngày càng nặng nề hơn và những hiểu biết về các loại trò chơi là một điều có khả năng hỗ trợ cho việc giáo dục con em rất nhiều.
LÊ KHANH
Chúng ta nên biết rằng hầu hết trẻ em đều tò mò, thích được sai vặt, thích được “làm việc” cùng người lớn. Người lớn nên coi đây là cơ hội tốt để giáo dục trẻ. Hãy mạnh dạn giao cho bé một số công việc trong gia đình vừa sức với trẻ, để bé tập làm, ví dụ đặt quần áo bẩn vào chậu giặt, mang bát bỏ vào chậu rửa sau khi ăn xong, cất dọn đồ chơi, thay giấy vệ sinh, gấp quần áo… Người lớn động viên, khuyến khích bé tham gia tích cực, hướng dẫn, hỗ trợ bé kịp thời nếu bé không làm được. Khi làm việc nhà, bé sẽ cảm thấy mình có giá trị hơn, học được các kỹ năng và tự tin hơn vào khả năng của mình. Cũng qua đó, người lớn có thể phát hiện được tiềm năng hay thiếu hụt của bé để định hướng bồi đắp.
Nhà sư phạm học Elizabeth Pantley cho rằng, giao việc cho con trẻ là một cách tốt nhất để xây dựng lòng tự trọng và giúp bé khám phá năng lực, hứng thú của chính mình. Những trẻ sớm tham gia làm các việc vặt trong nhà, biết coi việc nhà là một điều bình thường của cuộc sống sẽ dễ dàng bước vào giai đoạn trưởng thành hơn so với những trẻ không có tinh thần trách nhiệm với các công việc đó.
Nên để trẻ tham gia giúp việc nhà hết mức có thể ngay khi trẻ 2-3 tuổi. Lau bàn, lấy cái này, cất cái nọ, lau đĩa… tìm nhiều việc vừa sức để trẻ làm giúp. Bố mẹ hướng dẫn và giao cho trẻ tự lấy bô khi đi vệ sinh, tự rửa tay, buộc dây giầy, cài cúc áo, tự gấp quần áo cất vào tủ, tự dọn dẹp đồ chơi… Thông qua các công việc được giao, làm cùng người lớn, bé bắt đầu học khái niệm có trách nhiệm với bản thân, với gia đình và với những đồ dùng của bé. Và một khi bé đã cảm nhận được trách nhiệm của mình với những điều trên, cảm giác có trách nhiệm đối với người khác, đối với xã hội sẽ dần đến với bé một cách tự nhiên trong giai đoạn phát triển tiếp theo
Khi bé được 4-6 tuổi, bạn có thể dạy bé cách thu dọn phòng ngủ, gấp chăn màn, quần áo của bé, lau bàn ghế, giường tủ… thậm chí có thể hướng dẫn bé rửa chậu, lau bồn rửa mặt và bồn tắm. Trẻ con rất thích được cọ rửa đồ. Những đứa trẻ 4 – 5 tuổi còn rất thích công việc phân loại quần áo sáng và tối màu để gấp, cất vào các ngăn tủ.
Khi bé 5–6 tuổi, bé có thể giúp đỡ bạn việc rửa chén, bát mỗi tối. Bạn hãy hướng dẫn trẻ cách làm công việc này như thế nào và giao từng phần việc cho trẻ (ví dụ: gạt những thức ăn thừa vào thùng rác, tráng bát bằng nước sạch…). Nhưng nên cho bé rửa đồ nhựa, còn những thứ dễ vỡ và nồi niêu xoong chảo thì bạn phải tự làm. Và điều quan trọng là vừa làm, vừa trò chuyện, tâm tình cùng trẻ để mở rộng sự hiểu biết và giúp trẻ cảm thấy tự tin hơn.
Kiên trì hướng dẫn, khích lệ… không chê bai
Người lớn cần kiên trì hướng dẫn trẻ làm, ban đầu có thể chưa quen, vụng về, chậm chạp, thậm chí đổ vỡ. Không sao cả, mỗi lần làm chưa được, thay vì chê bai, bố mẹ cần giải thích tại sao và động viên trẻ kiên trì làm lại, tập dần trẻ sẽ làm tốt hơn. Thông thường trẻ sẽ rất thích ăn những gì do tự tay mình làm ra. Một khi đã được dạy cách chuẩn bị bữa ăn, trẻ sẽ có thể tự mình vào bếp mà không phải cần phải quanh quẩn bên bạn. Những lúc đó, bạn cứ nghỉ ngơi thoải mái và nhớ nói cho mọi người trong gia đình để cùng động viên trẻ
Trẻ con ham học hỏi, thích tự mình làm lấy, làm thành công thì sẽ có được lòng tự tin vào việc mình làm. Cứ như vậy trẻ lớn lên từng bước một. Ngược lại lúc nào bố mẹ cũng ra tay làm hộ, hình thành ở trẻ thói quen ỷ lại, ích kỷ. Trẻ làm làm tốt dù là việc nhỏ, vẫn cần được khích lệ, động viên. Quan trọng hơn là phải củng cố lòng tự tin cho trẻ. Cho dù trẻ làm chưa giỏi cũng nên khen ngợi . Có vậy trẻ mới có tự tin, để lần sau làm giỏi hơn.
Giao cho trẻ những công việc “đặc biệt”
Tại sao trẻ không chịu làm một số việc người lớn muốn? Đơn giản là vì công việc đó không làm trẻ thích…Vậy làm sao để trẻ thích thú và làm một cách tự giác.
Bí quyết làm cho công việc trở nên vui vẻ và thú vị với trẻ là tạo ra nhiều việc để trẻ có thể chọn làm. Vạch rõ ràng các chi tiết của mỗi việc. Cha mẹ có thể lập biểu đồ để đánh dấu những công việc giao cho trẻ làm. Trước khi bạn bắt đầu phân việc, bạn hãy cho trẻ biết bạn mong đợi ở chúng điều gì và chúng sẽ nhận được gì từ công việc đó. Đừng quên nói với trẻ rằng những công việc mà trẻ đang làm đều là những công việc tuyệt vời. Và đa số trẻ sẽ rất hào hứng nếu làm việc mà có phần thưởng.
Ngoài ra, nếu giao cho trẻ một công việc nào đó dưới cái tên “đặc biệt”… thì công việc đó dường như được trẻ hoàn thành tốt hơn. Trẻ con thường có suy nghĩ: “chắc chắn mình phải là một người đặc biệt thì mới được giao cho công việc đặc biệt”.
Chẳng hạn, khi muốn dọn dẹp lại nhà, bạn hãy tuyên bố: “đã đến lúc chúng ta cần dọn nhà rồi”. Thử giao cho trẻ một công việc “đặc biệt” thu dọn, trang trí lại căn phòng để chúng được tự làm điều đó. Để giúp trẻ không bỏ dở, bạn hãy cùng làm với trẻ.
HÃY CHO TRẺ NHẬN RA NHỮNG GIÁ TRỊ BẢN THÂN TỪ NHỮNG CHUYỆN NHỎ BÉ NHẤT TRONG GIA ĐÌNH
Một trong những thông tin làm dậy sóng cộng đồng cư dân mạng gần đây là việc một danh hài VN bị cáo buộc vào tội lạm dụng tình dục trẻ em ở Mỹ, có nguy cơ đối diện một án phạt nặng nề, ở một đất nước coi trọng quyền trẻ em .
Vì sao lạm dụng tình dục ở trẻ em lại bị lên án một cách nặng nề ở hầu hết các quốc gia trên thế giới ? Bởi vì trẻ em là một thành phần trong xã hội có rất ít thậm chí là không có khả năng phản ứng lại với hầu hết các hành vi tấn công hay xâm hại bản thân. Hơn thế nữa, hành vi xâm hại bằng bạo lực hay tình dục sẽ để lại cho các em những tổn thương nghiêm trọng không chỉ về thể chất mà còn về tinh thần một cách lâu dài, đôi khi không thể hồi phục.
Do lạm dụng tình dục trẻ em có nhiều mức độ và hình thức khác nhau nên cũng có những án phạt khác nhau. Có những quốc gia thì ngay cả việc gửi những tin nhắn, nói với trẻ những câu “có nguy cơ dẫn đến hành vi lạm dụng” cũng có thể bị truy tố. Ngay cả việc quan hệ tình dục với sự đồng tình của trẻ cũng bị trừng phạt ở những mức độ khác nhau, chứ chưa nói đến các hành vi tấn công, cưỡng bức. Điều này cho thấy, đây thực sự là một thảm kịch cho trẻ em.
Thế nhưng, tại sao cái thảm kịch đó vẫn diễn ra và thậm chí có chiều hướng gia tăng ? Bởi vì một trong những lý do khiến trẻ em dễ bị rơi vào các tình huống tồi tệ là vì còn rất nhiều phụ huynh không có hay không biết cách hướng dẫn con em mình những biện pháp phòng tránh cơ bản nhất.
Tại sao hầu hết các phụ huynh đều lo lắng về việc này, nhưng lại không thể hướng dẫn cho con em mình ? Phải chăng đây là những điều quá khó ? Điều này vừa đúng vừa sai !
Đúng là vì ngay cả với các kiến thức cơ bản nhất về tâm sinh lý, sự phát triển về giới tính vẫn được nhiều phụ huynh xem đó là một “bí mật” , “nhạy cảm” với trẻ em không thể dạy cho trẻ. Huống chi là những chuyện liên quan trực tiếp đến “bạo lực” và “dâm ô” ! Sai là vì đây chỉ là những kiến thức khá đơn giản nằm trong những nguyên tắc bảo vệ bản thân và xây dựng lòng tự tin mà bất cứ trẻ em nào cũng cần biết.
Về các biện pháp và kỹ năng phòng tránh xâm hại thì đã có rất nhiều thông tin trên mạng, qua sách vở báo chí nên chỉ xin tóm tắt các nguyên tắc cần dạy trẻ :
Ba không :
Không cho bất kỳ ai vào nhà trong tình huống phải ở một mình, không có người lớn
Không đi với bất cứ người lạ nào đến một nơi không biết mà không báo cho cha mẹ.
Không cho bất kỳ người nào chạm vào hay vuốt ve các vùng nhạy cảm trên cơ thể.
Ba cần :
Cần hướng dẫn trẻ một cách đơn giản theo độ tuổi và sự nhận biết, các kiến thức về cơ thể và chức năng của tất cả các bộ phận trên cơ thể.
Cần dạy trẻ biết cách chạy trốn, tìm đến các người lớn khác và kêu to khi thấy có các biểu hiện nguy hiểm của người khác đối với mình.
Cần báo ngay cho cha mẹ biết nếu đã bị người lạ tấn công hay xâm hại để có biện pháp chăm sóc phù hợp.
Trong trường hợp trẻ đã bị xâm hại, thì điều quan trọng là đừng quá bi quan về việc này, hãy khuyến khích trẻ hướng sự quan tâm qua các hoạt động khác trong việc học hay nghệ thuật với sự khích lệ lâu dài, giúp trẻ dần dần lấy lại sự tự tin và năng động để vượt qua cơn khủng hoảng vì tương lai của trẻ còn dài. Không nên tỏ ra đau khổ, oán trách ai hay đổ lỗi cho chính bản thân và nhục mạ trẻ vì đó cũng chỉ là một tai nạn, dù có đau thương đến mấy thì cũng có thể vượt qua với thời gian vì đã có rất nhiều tấm gương trong việc này.
Chúng ta đều biết, đây là những tổn thương khó hồi phục do đó trong một số trường hợp phụ huynh cần có sự tư vấn và hướng dẫn thêm từ các chuyên viên tư vấn hay chuyên viên trị liệu tâm lý vì ảnh hưởng của vấn đề này không chỉ để lại hậu quả trên bản thân trẻ, mà nó còn gây tổn thương đến cả phụ huynh của các trẻ đó, thậm chí có khi người đau khổ đến mức tự sát không phải là trẻ mà là các ông bố, bà mẹ không vượt qua được nỗi đau vì “danh dự của gia đình” . Chúng ta phải đối diện với sự thật vì cuộc sống là bất toàn, chỉ có quyết tâm và nghị lực cũng như chính tình yêu và trách nhiệm với con cái và với bản thân mình thì mới có thể giúp ta vượt qua những bất hạnh để có một cuộc đời đáng sống !