Khi trẻ bước vào lứa tuổi từ 3- 6 tuổi, nhiều bậc phụ huynh than phiền những vấn đề liên quan đến cảm xúc của trẻ như bướng bỉnh, nhút nhát, kém hòa đồng.

Những vấn đề này ảnh hưởng lớn đến khả năng giao tiếp xã hội và sự xuất hiện nhiều hành vi sai lệch của trẻ. Vì vậy, làm sao để trẻ biết làm chủ cảm xúc, tinh tế nhận ra cảm xúc của người khác để kịp thời điều chỉnh hành vi và thái độ của bản thân là điều vô cùng cần thiết. Những điều vừa đề cập ở trên nhắc chúng ta đến một chỉ số quan trọng của con người- đó là EQ. Vậy chỉ số cảm xúc hay còn gọi là EQ (Emotional Quotient) nghĩa là gì?

TRÍ THÔNG MINH CẢM XÚC EQ

Trước P. Salovey và Daniel Golman, Darwin đã đề cập đến tầm quan trọng của sự diễn đạt cảm xúc của các cá thể trong quá trình chọn lọc tự nhiên và các thay đổi thích nghi. Và E. L. Thorndike vào những khoảng năm 1920, đã sử dụng khái niệm “trí tuệ xã hội” để miêu tả kỹ năng hiểu và quản lý người khác.

Về sau, Howard Gardner cho rằng trí tuệ cảm xúc là khả năng đọc cảm xúc (tôi đang thực sự cảm thấy những cảm xúc gì?) và hiểu cảm xúc (tại sao tôi cảm thấy cảm xúc này? Nó đang ở mức độ nào) của bản thân hay của người khác.

• Những hiểu biết về cảm xúc của bản thân cũng như của người khác có thể giúp:

+ Làm chủ cảm xúc của bản thân,

+ Tự tạo động lực hành động,

+ Cải thiện các mối quan hệ với người khác.

Năm 1990, thuật ngữ trí tuệ cảm xúc (Emotional Intelligence) do hai nhà tâm lý học Mỹ Peter Salovey và John Mayer sử dụng. Trí tuệ cảm xúc được hiểu là:

• Sự hiểu biết về các xúc cảm – Làm chủ các xúc cảm – Tự thúc đẩy

• Biết nhận biết cảm xúc của người khác –  Làm chủ những liên hệ của con người.

Steve Mcshane và Mary Ann Von Glinow cho rằng trí tuệ cảm xúc chính là khả năng của con người có thể nhận thức và phát biểu cảm xúc, đồng hóa cảm xúc trong tư tưởng thông suốt, lý luận với cảm xúc và điều hợp cảm xúc cho bản thân và những người xung quanh. Chúng ta có thể thấy rằng EQ ngày càng được các nhà nghiên cứu và xã hội quan tâm. Qua những quan niệm của các nhà nghiên cứu trên, EQ có thể được hiểu là:

– Những khía cạnh liên quan đến yếu tố thuộc về tình cảm, cảm xúc trong nhân cách con người.

– Khả năng hiểu, làm chủ cảm xúc của bản thân và nhận ra cảm xúc của người khác, xây dựng mối quan hệ hòa hợp với những người xung quanh.

– Có chỉ số EQ cao thì cũng chính là một trong những yếu tố quan trọng để giao tiếp thành công.

 NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN CHỈ SỐ CẢM XÚC CỦA TRẺ EM

 Hòa đồng- xây dựng mối quan hệ với bạn bè

Khi đến trường mầm non, không ít trẻ ở lứa tuổi từ 3-6 tuổi có được bạn cùng chơi. Vì vậy, khó khăn trong hòa đồng, xây dựng mối quan hệ để vui chơi của trẻ là điều mà phụ huynh cần phải lưu tâm. Sau đây, chúng ta cần lưu ý những biểu hiện trẻ gặp khó khăn trong việc hòa đồng với bạn bè:

* Biểu hiện

– Trẻ khó bày tỏ cảm xúc cho các bạn hiểu.

– Trẻ tự ti vì không có bạn.

– Trẻ tự thu mình trong lớp vỏ “ kiêu căng” để phản ứng lại cảm giác “bị bạn bè bỏ rơi”.

– Trẻ hung hăng, gây hấn để thu hút sự chú ý.

– Trẻ hay đánh, giựt đồ chơi của bạn.

– Trẻ chơi một mình thụ động.

– Buồn chán khi phải đến lớp.

* Nguyên nhân

– Môi trường giao tiếp hạn hẹp (từ nhỏ trẻ đã không có bạn cùng chơi, gia đình có ít người,..).

– Do gia đình không cho trẻ chơi với các bạn cùng trang lứa( sợ trẻ bị lì, bị dơ, bị bệnh,…).

– Khi trẻ có đặc điểm “ khác người”( trang sức nổi bật, ăn mặc quá lòe loẹt,..) thì trẻ cũng có thể bị tách ra khỏi đám bạn bè.

 Nhút nhát- khó thể hiện cảm xúc của bản thân

* Biểu hiện

– Bé luôn luôn đứng nép mình về phía ba mẹ và người thân, bước thụt lùi khi gặp điều gì đó lạ lẫm. Bé chỉ chơi với những người mà bé thật sự tin tưởng.

– Khi muốn nói hay làm điều gì, bé luôn rụt rè, sợ sệt.

– Ngại ngùng khi tiếp xúc với người lạ.

– Bé thường nói những câu như sau khi đến những nơi xa lạ, ồn ào: “Cho con về nhà, cho con ra khỏi nơi này”.

* Nguyên nhân

– Do trong gia đình, có bố hoặc mẹ hoặc các thành viên khác có tính nhút nhát, sống nội tâm, trẻ sẽ dễ dàng mắc phải tính nhút nhát.

– Do trong quá khứ, đã từng có ai đó hay việc gì đó làm cho bé sợ hãi.

– Do bố mẹ ít cho bé tiếp xúc với môi trường bên ngoài, cô lập bé trong nhà.

– Do trẻ bị ngược đãi.

– Do người lớn quá nuông chiều trẻ.

* Biện pháp khắc phục hai trường hợp trên

Để bé tự tin và ít nhút nhát khi giao tiếp, hòa nhập với xã hội, bố mẹ cần áp dụng các phương pháp sau:

– Kể cho bé nghe những câu chuyện về lòng tự tin, tình bạn.

– Thường xuyên hỏi bé về những cảm xúc của bé( buồn ,vui, giận,..)

– Thường xuyên dẫn bé đến vui chơi ở những nơi công cộng để tăng cơ hội tiếp xúc và làm quen với những điều mới mẻ.

– Khi đến vui chơi ở những nơi công cộng, bố mẹ nên chủ động bắt chuyện với bạn bè cùng tuổi để bé nhận thấy việc nói chuyện với người lạ là điều không có gì đáng sợ.

– Xây dựng nhóm bạn cùng độ tuổi cũng như khác độ tuổi để cùng vui chơi, trò chuyện với bé.

– Khen ngợi, động viên bé khi bé vui chơi, khuyến khích bé làm quen được với thế giới xung quanh.

– Không nên hối thúc bé phải nhanh hòa nhập với bạn bè mà hãy để cho bé một ít thời gian “ làm quen”.

– Hãy tập cho bé tự làm những việc bé có thể làm như đánh răng, tự ăn uống, mặc quần áo, xếp dụng cụ học tập vào cặp. Bằng cách này, khả năng độc lập của bé sẽ tốt hơn, và vì vậy mà sự nhút nhát cũng giảm dần.

– Không nên thường xuyên ở cạnh bé mà hãy với sự quan sát kín đáo của người lớn, thỉnh thoảng hãy để bé một mình thể hiện hành vi, cảm xúc với thế giới xung quanh.

– Cho bé trò chơi thư giãn như vẽ tranh, chơi nhạc cụ. Những hình ảnh trong bức tranh do chính bé vẽ hay những âm điệu do bé chơi nhạc cụ cũng phản ánh tâm trạng , cảm xúc của người đó. Vì vậy mà đây cũng chính là phương pháp giải tỏa cảm xúc bị kìm nén.

 Trẻ hung hăng- bướng bỉnh- khó làm chủ cảm xúc

* Biểu hiện:

– Cố tình làm ngược với yêu cầu của người lớn

– Không vâng lời, khi bị la mắng trẻ thường phản kháng, hoặc lì ra.

* Nguyên nhân:

+ Trẻ ở độ tuổi từ 3 đến 4 tuổi thường xảy ra tình trạng “khủng hoảng tuổi lên 3”. Trẻ luôn muốn chứng tỏ mình đã lớn, bằng cách làm ngược lại ý của người lớn.

+ Người lớn chưa giúp trẻ phân định được cái nào được phép, cái nào không được phép trong các hoạt động trong gia đình một cách rõ ràng, dứt khoát.

+ Cha mẹ quá nuông chiều trẻ, sẵn sàng đáp ứng mọi yêu cầu của trẻ.

+ Cha mẹ bỏ qua các lỗi vi phạm của trẻ.

+ Cha mẹ quá độc đoán áp đặt, mệnh lệnh một chiều, không quan tâm đến nhu cầu của trẻ, không cho trẻ có quyền lựa chọn, vì vậy trẻ buộc phải chấp nhận và sẽ hình thành sự phản kháng ngấm ngầm để chờ dịp bộc phát.

* Biện pháp khắc phục:

Các chuyên gia tâm lý khuyên rằng cha mẹ có thể sử dụng một số biện pháp như sau để giáo dục trẻ bướng bỉnh:

– Không nuông chiều trẻ theo kiểu muốn gì được nấy

– Động viên, khen thưởng trẻ khi trẻ vâng lời và có những hành vi tốt.

– Nên cho trẻ biết các giới hạn, có một số nguyên tắc nhất định trong gia đình, và trẻ phải tuân theo.

– Khi trẻ bướng bỉnh, không nên dùng roi vọt để trừng phạt trẻ. Hãy nhẹ nhàng giải thích, nhưng lời lẽ kiên quyết để trẻ phải tuân theo. Không nhượng bộ trẻ khi trẻ đòi cho bằng được cái gì.

– Cha mẹ làm gương bằng những việc làm tốt, và nói cho trẻ biết thế nào là tốt, thế nào là không tốt.

– Không nên luôn luôn đòi hỏi trẻ việc thực hiện tuyệt đối các yêu cầu mà cha mẹ đưa ra.

– Khi muốn trẻ thực hiện điều gì, hãy dùng những mệnh lệnh tích cực, ví dụ như: “Mẹ muốn con dọn dẹp đồ chơi sau khi con chơi xong nhé” hơn là nói: “Cấm con để đồ chơi bừa bãi sau khi chơi xong” .

– Tạo điều kiện cho trẻ nói ra những cảm xúc khi trẻ tức giận vì điều gì đó. Ví dụ như: con cảm thấy như thế nào? Vì sao con nóng giận?

– Để trẻ quan sát cảm xúc đa dạng của người xung quanh. Cho trẻ diễn đạt, bày tỏ quan điểm của bản thân về những hành vi liên quan đến những cảm xúc đó. Việc này khuyến khích trẻ có hành vi ứng xử phù hợp với nhiều đối tượng.

Trên đây là một số vấn đề liên quan đến việc hình thành những cảm xúc tích cực cho trẻ. Tóm lại, việc thay đổi chỉ số EQ là điều mà chúng ta có thể thực hiện được. Tuy nhiên, đó là cả một quá trình luyện tập và thay đổi bản thân từ phía trẻ rất lớn. Vì vậy phụ huynh cần chú ý làm gương ở những biểu hiện cảm xúc của bản thân mình và hơn hết là hãy dành thời gian quan tâm và định hướng, giáo dục cho trẻ hình thành những cảm xúc tích cực.

Lê Thị Ngọc Thương

Trung tâm đánh giá và kiểm định chất lượng giáo dục